Σημαντικά Στοιχεία Πολιτισμού στον΄Ομηρο του Αντωνίου Α. Αντωνάκου Καθηγητού Φιλολόγου -Ιστορικού-Συγγραφέως

Η περί καθαριότητος αντίληψη
στούς αρχαίους Έλληνες
της Εποχής του Ομήρου
και η υγιεινή του ανθρωπίνου
μέσου αυτής

Γνωρίζουμε ότι σχεδόν το σύνολο των πολιτισμένων λαών σήμερα, απεκαλούντο κατά την αρχαία εποχή από τους Έλληνες «βάρβαροι». Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είχε σχέση μόνο με την γλώσσα, αν και από εκεί ξεκινούσε. Είχε σχέση, επίσης με τον τρόπο ζωής αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι ήσαν άξεστοι, αγροίκοι και ζούσαν μαζί με τα ζώα τους αγνοώντας βασικά στοιχεία πολιτισμού, όπως την καθαριότητα και, κατά συνέπεια, και την εξ αυτής προερχομένη σωματική υγιεινή. Πολλοί από αυτούς γνώριζαν μόνο την βασική χρήση του νερού, δηλαδή «την προς πόσιν και επιβίωσιν» κι αυτήν εξ ενστίκτου, εφ’ όσον τους έσβηνε την δίψα, ικανοποιώντας έτσι μία βασική ανάγκη του οργανισμού.
Άλλοι λαοί πάλι, όποτε εύρισκαν ποτάμια, λίμνες η παραλίες στις περιπλανήσεις τους, έπεφταν με τα ρούχα στο νερό για να δροσιστούν και στην συνέχεια στέγνωναν μαζί με αυτά.
Εκείνοι, όμως, οι οποίοι διέφεραν από τους υπολοίπους λαούς, ήσαν οι Έλληνες, οι οποίοι είχαν να παρουσιάσουν σημαντικά στοιχεία πολιτισμού από την απώτατη αρχαία εποχή, τα οποία και προσέφεραν απλόχερα σε αυτούς, με τους οποίους έρχονταν σε επαφή.
Έτσι τα αρχαία ελληνικά λουτρά τα μιμήθηκαν και τα αντέγραψαν οι Ρωμαίοι, τα συνέχισαν δε οι Βυζαντινοί, κατασκευάζοντας καταπληκτικά μαρμάρινα δημιουργήματα. Αυτά τα βρήκαν οι άξεστοι Οθωμανοί έτοιμα, τα αντέγραψαν και παρουσίασαν τα θερμά λουτρά, τα χαρακτηριζόμενα ως χαμάμ* , δικά τους. Είναι τα γνωστά σήμερα με την προσωνυμία «οθωμανικά λουτρά».
Όμως η ελληνική γλώσσα αποδεικνύει σήμερα ποιοί είναι οι πραγματικοί δημιουργοί των λουτρών, που δεν είναι άλλοι από τους αρχαίους Έλληνες. Τούτο δε φαίνεται και πιστοποιείται εκ του ότι σήμερα όλες οι ευρωπαϊκές ελληνογενείς γλώσσες χρησιμοποιούν την λέξη «βαλανείον» στις παραλλαγές της για να δηλώσουν το λουτρό.
Συγκεκριμένα, το λεξικό «Etymologicum Gudianum» μας πληροφορεί ότι:
«Βαλανείον το λουτρόν• παρά το βαλάνοις παρά τοις αρχαίοις υποκαίεσθαι».
Το δε «Ετυμολογικόν το Μέγα», το πλέον εξαίρετο λεξικό ετυμολογίας της ελληνικής, αναφέρει επίσης ότι:
«Βαλανείον: Το λουτρόν. Τινές δε λέγουσι παρά το αποβάλλειν τας ανίας».
Η λέξη πέρασε στα ιταλικά ως «bagno», στα γαλλικά ως «bain», στα ισπανικά ως «baño» και στα γερμανικά ως «bad». Είναι γνωστή εξ άλλου η γερμανική λουτρόπολη «Baden Baden». Από την ίδια λέξη ακόμη πήραμε ως αντιδάνεια τις νεοελληνικές λέξεις «μπανιέρα» «μπανιερό» και «μπανίζω» «μπανιστήρι» κ.λπ., από την συνήθεια που κατά το παρελθόν είχαν οι άνδρες να παρακολουθούν τις λουόμενες κοπέλες.
Το λουτρό όμως ως μέσον καθαριότητος και υγιεινής υπάρχει στους Έλληνες όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια αυτού του άρθρου από την εποχή του Ομήρου. Το άρθρο δε αυτό αποτελεί προδημοσίευμα από εκτενή πολυσέλιδη μελέτη μου, η οποία ασχολείται με τα στοιχεία πολιτισμού στον Όμηρο.
Πράγματι η ιδέα της καθαριότητος του σώματος, μέσω ενός λουτρού, υποδηλώνει μία προηγμένη αντίληψη περί υγιεινής, η οποία μάλιστα ήταν ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη κατά την Ομηρική εποχή. Τούτο φαίνεται μέσα από την ανάλυση ενός μεγάλου αριθμού χωρίων των Ομηρικών επών, της Ιλιάδος και της 'Οδυσσειας, δια των οποίων διαπιστώνεται ότι κατά την παλαιά εκείνη εποχή γινόταν συστηματική αλλά και επαρκής χρήση λουτρών τόσο θερμών όσο και ψυχρών.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΖΕΣΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Το θερμό (ζεστό) νερό είναι γνωστό πως έχει συγκεκριμένες χρήσεις. Εκτός από την περίπτωση της χρήσης του ως λουτρού, ο Όμηρος σαφώς καθορίζει ότι αυτό χρησιμοποιείται επίσης για ιατρικούς αλλά και για τελετουργικούς σκοπούς, όπως για και το πλύσιμο και τον καθαρισμό των τραυμάτων αλλά και για τον καθαρισμό των νεκρών. Ονομάζει μάλιστα αυτό το νερό «λιαρόν ύδωρ» δηλαδή χλιαρό, υπόθερμο, όπως φαίνεται και από μία ακόμη παραπομπή:

μηρού δ' έκταμ' οϊστόν, απ' αυτού δ' αίμα κελαινόν
νίζ' ύδατι λιαρώ, επί δ' ήπια φάρμακα πάσσε
εσθλά, τα σε προτί φασιν Αχιλλήος δεδιδάχθαι,
ον Χείρων εδίδαξε δικαιότατος Κενταύρων. (Ιλιάδος, Λ -829-832)

που θα πη:

[Κι από τον μηρό κόψε το βέλος, κι απ' αυτόν το αίμα το μελανό
νίψε με ύδωρ χλιαρό και πάνω ήπια φάρμακα βάλε
καλά, που λένε πως από τον Αχιλλέα τα διδάχθηκες,
στον οποίον ο Χείρων εδίδαξε, ο δικαιότατος των Κενταύρων].

Η λέξη «λιαρός», λοιπόν, είδαμε ότι διασώζεται μέχρι σήμερα ως (χ)λιαρός. Εξ άλλου το Ετυμολογικόν το Μέγα σχετικώς με την σημασία της αναφέρει:

«Λιαρός: Ιλιάδος Λ, Και ύδατι λιαρώ”. Ευκράτω, χλιαρώ, προσηνεί. Από του χλιαρός, κατά αποβολήν του χ• τα γαρ χλιαρά, προσηνή. Η παρά το λω, το θέλω, γίνεται λαρόν, ο θέλομεν, ως νω, ναρόν και πλεονασμώ του ι, λιαρόν. Η λιλώ, το λίαν θέλω• και ως μαδώ μαδαρός, πλαδώ πλαδαρός, ούτω λιλώ λιλαρός• και αποβολή του λ, λιαρός• τα γαρ προσηνή θέλομεν και αυτών επιθυμούμεν.»

Η μία λοιπόν ετυμολογία αποδίδει την λέξη «λιαρός», στο επίθετο «χλιαρός» με αποβολή του χ. Αιτιολογεί μάλιστα την σχέση σημαίνοντος - σημαινομένου εκ του ότι τα χλιαρά μας είναι και προσηνή και ανεκτά και ευχάριστα. (ενώ τα πολύ καυτά η τα πολύ παγωμένα πάντοτε καίνε).
Μία άλλη εκδοχή αναφέρει ότι το «λιαρόν» προέρχεται από το μονοσύλλαβο ρήμα «λω», που σημαίνει «θέλω». Από το «λω» γίνεται «λαρόν» και με πλεονασμό του ι (ιώτα) λιαρόν.
Υπάρχει όμως και μία τρίτη εκδοχή που το ετυμολογεί από το «λιλώ», που σημαίνει «θέλω πολύ». Από το «λιλώ» έγινε «λιλαρός» και από αυτό με αποβολή του «λ» έγινε «λιαρός», δικαιολογώντας ότι τα προσηνή και τα θέλουμε και τα επιθυμούμε.

Εκτός όμως από αυτή την χρήση του, το θερμό λουτρό ήταν πολύ διαδεδομένο διότι προκαλούσε πολύ μεγάλη ευχαρίστηση και χαλάρωση στους ανθρώπους. Ο Αλκίνοος μάλιστα λέει στον Οδυσσέα (Οδύσσεια, θ 248-249) ότι στους Φαίακες αρέσουν όχι μόνον οι διασκεδάσεις με τα τραγούδια, οι χοροί και η καλή ενδυμασία, αλλά και τα θερμά λουτρά.
«αιεί δ' ημίν δαις τε φίλη κίθαρίς τε χοροί τε
είματά τ' εξημοιβά λοετρά τε θερμά και ευναί», δηλαδή
[Πάντα μας αρέσουν τα συμπόσια κι οι κιθάρες κι οι χοροί, ν' αλλάζουμε φορεσιές, να λουζόμαστε με ζεστά νερά και να ξαπλώνουμε στο στρώμα.]

Το λουτρό είτε είναι ψυχρό είτε είναι θερμό συντελεί στην ανακούφιση του σώματος από την κόπωση. Οι ιατρικές διαπιστώσεις ως προς αυτό είναι σαφέστατες, διότι σήμερα είναι πλέον γνωστόν ότι το μεν θερμό λουτρό χαλαρώνει, το δε ψυχρό τονώνει το σώμα.
Μάλιστα ο Αθήναιος στους «Δειπνοσοφιστές» [1,44, 18 - 1,44,39.] μας πιστοποιεί ότι οι πρόγονοί μας γνώριζαν επ’ ακριβώς τις διάφορες χρήσεις του λουτρού.

Ας παρακολουθήσουμε λίγο το κείμενο:

«ίσασι δε και λουτρά άκη πόνων παντοία, κόπον μεν θαλάττη λύοντες, η μάλιστα τοις νεύροις εστί πρόσφορος, αναχαλώντες δε ταις εμβάσεσι τας των μυών συντάσεις, είτ’ επαλείφοντες λίπα προς το μη ξηρανθέντος του ύδατος απεσκληρυμμένα γίνεσθαι τα σώματα. οι γουν από της σκοπιής επανελθόντες ‘ιδρώ πολλόν απενίζοντο θαλάσση κνήμας ηδέ λόφον αμφί τε μηρούς’ (Κ 572), και ούτως αναψύξαντες ‘ες ασαμίνθους βάντες ευξέστας λούσαντο και αλειψάμενοι λίπ’ ελαίω δείπνω εφιζανέτην.’ έστι και τρόπος έτερος καμάτων λύσεως εκ των κατά κεφαλής καταιονήσεων (κ 362)•
θυμήρες κεράσασα κατά κράτος τε και ώμων. αι γαρ εμβάσεις περικεχυμένου πανταχόθεν τοις πόροις του ύδατος φράττουσι την των ιδρώτων έκκρισιν καθάπερ αν ει τις ηθμός εις ύδωρ βληθείς• διέξεισι γαρ ουθέν, ει μη τις αυτόν μετεωρίσας τοις πόροις αναψυχήν και διέξοδον εις το έξω παράσχη, ως Αριστοτέλης είρηκεν εν τοις φυσικοίς προβλήμασι (fr. 219 R) ζητών, δια τι οι ιδρούντες επάν έλθωσιν εις θερμόν η ψυχρόν ύδωρ ουκ έτι ιδρούσιν, έως <αν> πάλιν επανέλθωσιν από των εμβάσεων. [Αθήναιος «Δειπνοσοφιστές» 1,44, 18 - 1,44,39.]

Αυτό αποδίδεται:

[Γνώριζαν ακόμη ότι το λουτρό είναι φάρμακο για τους κόπους, οποιαδήποτε και αν ήταν η αιτία αυτών. Γι’ αυτό βλέπουμε ότι τους καταπαύουν με θαλάσιο λουτρό, το οποίο είναι κατάλληλο φάρμακο για τα νεύρα. Χαλάρωναν τους τεντωμένους μυς μπαίνοντας μέσα στο νερό, έπειτα αλείφοντο με κάποια λιπαρή ουσία, για να εμποδίσουν την αποσκλήρυνση του σώματος μετά το στέγνωμα του νερού. Οι επανερχόμενοι λοιπόν από την σκοπιά ξέπλεναν τον πολύ ιδρώτα τους με θαλασσινό νερό, τρίβοντας τις κνήμες, τον λαιμό και τους μηρούς. Και αφού έτσι ξεκουράζονταν δροσιζόμενοι, έμπαιναν σε λουτήρες καλοκαμωμένους και λούζονταν. Κατόπιν αλείφονταν με λάδι και παρακάθονταν στο δείπνο.
Υπάρχει όμως και άλλος τρόπος για να σταματά η κούραση του σώματος, αυτός, κατά τον οποίον κάποιος χύνει νερό στο κεφάλι (η λεγόμενη ψυχρολουσία): κ 362
«Ανέμειξε ευχάριστο υγρό και μου το έχυνε επάνω στο κεφάλι μου όπως και στους ώμους».
Πράγματι η είσοδος στο νερό, το οποίο περιβάλλει από παντού τους πόρους του δέρματος, συντελεί στην έμφραξη αυτών και έτσι εμποδίζει την έκκριση του ιδρώτα, όπως ακριβώς γίνεται αν μπη στο νερό το σουρωτήρι. Διότι δεν εξέρχεται τίποτε από αυτό όταν βεβαίως δεν το υψώνουν πάνω από το νερό και δεν του αφήνουν διέξοδο προς τα έξω δια των οπών, όπως ο Αριστοτέλης είχε πει στα «Φυσικά προβλήματα», όπου ρωτά γιατί όσοι ιδρώνουν, από την στιγμή που θα μπουν σε θερμό η ψυχρό νερό, δεν ιδρώνουν πλέον, έως ότου επανέλθουν στην κατάσταση στην οποία ευρίσκοντο προτού μπουν στο νερό].

Ο Όμηρος για το θερμό λουτρό κάνει την πιο πάνω διαπίστωση, στην ραψωδία κ της Οδυσσείας, όπου κατά την άφιξη του Οδυσσέως στο ανάκτορο της Κίρκης, μία από τις υπηρέτριες έλουσε τον 'Οδυσσεα, ο οποίος μάλιστα αισθάνθηκε μεγάλη ανακούφιση από την κόπωση που είχε, όπως ο ίδιος αφηγείται στον Αλκίνοο (Οδύσσεια, Κ 360 -363) λέγοντας

«αυτάρ επεί δη ζέσσεν ύδωρ ενί ήνοπι χαλκώ,
ες ρ’ ασάμινθον έσασα λο’ εκ τρίποδος μεγάλοιο,
θυμήρες κεράσασα, κατά κράτός τε και ώμων,
όφρα μοι εκ κάματον θυμοφθόρον είλετο γυίων».

που σημαίνει

«όταν έβρασε λοιπόν το νερό μέσα στο καζάνι που λαμποκοπούσε,
μ' έβαλε στο λουτρό και μου έλουσε κεφάλι και ώμους από τον πελώριο λέβητα,
αφού ανακάτεψε το νερό ώστε να το δέχεται το σώμα με ευχαρίστηση,
ώσπου πήρε από το κορμί μου την ολέθρια κούραση».

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ

Επανερχόμαστε όμως στον μεγάλο μας ποιητή, ο οποίος στην ραψωδία Σ της Ιλιάδος μας εξηγεί την διαδικασία προετοιμασίας του λουτρού, δίνοντας μάλιστα μία λεπτομερή περιγραφή για τον τρόπο, με τον οποίο θερμαινόταν το νερό.
Ο Όμηρος, λοιπόν, με αφορμή την διαταγή που έδωσε ο Αχιλλεύς για να ετοιμασθή το θερμό νερό, με το οποίο θα καθαρίζανε το πτώμα του αιμόφυρτου Πατρόκλου από το αίμα, που ήταν ανάμικτο με χώμα (και το οποίο ονομαζόταν «λύθρος»), γράφει: (Σ 343-351)

«Ως ειπών ετάροισιν εκέκλετο δίος Αχιλλεύς
αμφί πυρι στήσαι τρίποδα μέγαν, όφρα τάχιστα
Πάτροκλον λούσειαν άπο βρότον αιματόεντα.
οι δε λοετροχόον τρίποδ’ ίστασαν εν πυρί κηλέω,
εν δ' άρ’ ύδωρ έχεαν, υπό δε ξύλα δαίον ελόντες.
γάστρην μεν τρίποδος πυρ άμφεπε, θέρμετο δ' ύδωρ•
αυτάρ επεί δη ζέσσεν ύδωρ ενί ήνοπι χαλκώ,
και τότε δη λούσάν τε και ήλειψαν λίπ’ ελαίω,
εν δ' ωτειλάς πλήσαν αλείφατος εννεώροιο•»,

που σημαίνει
[Αυτά σαν είπε, προστάζει τους συντρόφους ο θεϊκός Αχιλλεύς να βάλουν μεγάλο τρίποδα πάνω στην φωτιά, για να πλύνουν γρήγορα τον Πάτροκλο απ' το αίμα που τον σκέπαζε. Κι αυτοί το καζάνι, που μέσα έβαζαν νερά για λουτρό, σε τρίποδα έστησαν και τα άφησαν πάνω στην λαμπρή φλόγα κι έχυσαν μέσα νερά κι αφού έπιασαν ξύλα τα έκαιγαν από κάτω. Την κοιλιά του τρίποδα την εθέρμαινε γύρω η φωτιά και το νερό ζεσταινόταν. Αφού το νερό έβρασε μέσα στον χαλκόλαμπρο λέβητα, τότε τον έλουσαν και τον άλειψαν με λαμπρό λάδι και γέμισαν με αλοιφή εννέα ετών τις πληγές του.]

Από την λεπτομερή αυτή περιγραφή, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι οι Έλληνες των Ομηρικών χρόνων, χρησιμοποιούσαν μία συγκεκριμένη διαδικασία για την προετοιμασία του λουτρού. Τοποθετούοαν έναν τρίποδα επάνω στην φωτιά, ο οποίος ονομαζόταν «λοετροχόος», πάνω δε σε αυτόν έβαζαν μία χάλκινη γάστρα (λέβητα, καζάνι), που περιείχε το νερό, το οποίο έβραζε για να γίνη στην συνέχεια το λουτρό.
Μία ανάλογη με αυτήν περιγραφή αναφέρεται και στην ραψωδία θ της Οδυσσείας (Οδύσσεια, θ, 424-429) λίγο πριν την αναχώρηση του 'Οδυσσεα από το νησί των Φαιάκων. Ο βασιλιάς Αλκίνοος καθώς ετοιμάζει τα δώρα, προτρέπει την σύζυγό του, την Αρήτη, να φροντίση για το ζεστό νερό του λουτρού.

«δεύρο, γύναι, φέρε χηλόν αριπρεπέ’, η τις αρίστη•
εν δ’ αυτή θες φάρος εϋπλυνές ηδέ χιτώνα.
αμφί δε οι πυρί χαλκόν ιήνατε, θέρμετε δ' ύδωρ,
όφρα λοεσσάμενός τε ιδών τ’ ευ κείμενα πάντα
δώρα, τα οι Φαίηκες αμύμονες ενθάδ’ ένεικαν,
δαιτί τε τέρπηται και αοιδής ύμνον ακούων».

που αποδίδεται:

«Έλα, γυναίκα, φέρε μία όμορφη κασέλα την καλλίτερη απ’ όλες
και τοποθέτησε μέσα καλοπλυμένη χλαίνα και χιτώνα
βάλτε λέβητα στην φωτιά να ζεσταθή, ετοιμάστε ζεστό νερό
και σαν λουστή και δη καλοβαλμένα τα δώρα όλα
που του κουβάλησαν εδώ οι εξαίρετοι Φαίακες
να ευχαριστηθή τρώγοντας και ακούγοντας τον σκοπό του τραγουδιού».

ΕΠΑΛΕΙΨΗ ΜΕ «ΕΛΑΙΟΝ»

Μία συνήθεια των αρχαίων προγόνων μας, όπως διαπιστώσαμε και από προηγούμενες παραπομπές κειμένων, ήταν η επάλειψη με «έλαιον» αμέσως μετά το λούσιμο και στην συνέχεια το ντύσιμο του λουσμένου με χλαίνη και χιτώνα.
Την απάντηση στο γιατί γινόταν επάλειψη με «έλαιον», μας την δίδουν οι σχολιαστές της 'Οδυσσειας επ' ακριβώς:
«[έχρισεν λίπ’ ελαίω] εχρίοντο ελαίω μετά το λουθήναι, διότι το ανθρώπινον σώμα σομφόν εστι και ηραιωμένον, και ποτέ μεν υγραίνεται, ποτέ δε ξηραίνεται, ως του υγρού εξερχομένου δι' ιδρώτων• υγραίνεται δε πάλιν εν τη θέρμη του λουτρού και ανοίγεται• τότε δε εχρίοντο τω ελαίω ως γλίσχρω όντι και κωλύοντι το υγρόν εξέρχεσθαι. εμφράττει γαρ τας οπάς τας του σώματος και συνίστησιν αυτό». (Σχόλια στην 'Οδυσσεια - Scholia Vetera 3,466,1-6), δηλαδή
[«έχρισεν λίπ’ ελαίω»='Αλειφοντο με «έλαιον» μετά το λουτρό, διότι το ανθρώπινο σώμα είναι πορώδες αραιωμένο (ενν. με ανοιχτούς τους πόρους) και άλλοτε υγραίνεται άλλοτε δε ξηραίνεται, όταν τα υγρά εξέρχονται με τον ιδρώτα. Υγραίνεται δε πάλι με το θερμό λουτρό και ανοίγουν οι πόροι. Τότε αλείφοντο με έλαιον επειδή (τούτο) ως λιπώδες εμποδίζει τα υγρά να εξέρχωνται. Διότι φράζει τους πόρους του σώματος και το κρατά ενυδατωμένο.]

Η συνήθεια, επομένως, της καθαριότητος και της υγιεινής αντιλήψεως μέσω του λουτρού ήταν πολύ διαδεδομένη στην ομηρική εποχή. Αυτό σημαίνει ότι ήταν για τους Έλληνες προγόνους μας τρόπος ζωής. Παράλληλα, όμως, αποτελούσε και ένα σημαντικώτατο έθιμο.
Η πιστοποίηση αυτού του συμπεράσματος φαίνεται από ένα ακόμη σημείο. Είναι εκεί που η Κίρκη, όπως αναφέρει ο Όμηρος, μετά το λουτρό του 'Οδυσσεως, έλουσε και τους συντρόφους του, και μάλιστα χρησιμοποιώντας τα ίδια λόγια με αυτά της παραπάνω παραπομπής, και ακολουθώντας την ίδια ακριβώς διαδικασία που σημαίνει: Λούσιμο και στην συνέχεια επάλειψη με «έλαιον» και ντύσιμο με χλαίνη και χιτώνα: (Οδύσσεια. κ. 449 -451)

«τόφρα δε τους άλλους ετάρους εν δώμασι Κίρκη
ενδυκέως λούσέν τε και έχρισεν λίπ’ ελαίω,
αμφί δ’ άρα χλαίνας ούλας βάλεν ηδέ χιτώνας•»

που σημαίνει:
«Αυτό το διάστημα η Κίρκη μέσα στα ανάκτορά της έλουσε με προθυμία και τους άλλους μας συντρόφους, τους άλειψε με λάδι και τους έντυσε με χλαίνες μάλλινες και με χιτώνες».

ΘΕΡΜΑ ΛΟΥΤΡΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ

Κατά την Ομηρική εποχή, λοιπόν, πιστοποιείται εκ των αρχαίων κειμένων ότι το θερμό λουτρό αποτελεί μία απαραίτητη εκδήλωση φιλοφρονήσεως προς κάθε φιλοξενούμενο, τόσο κατά την άφιξη όσο και κατά την αναχώρησή του από την οικία του ανθρώπου που τον φιλοξενούσε. Οι πρόγονοί μας όμως, είχαν διαπιστώσει και μία ακόμη ουσιαστική αξιολογική παράμετρο στην χρήση του. Ήταν αυτή της χρησιμοποιήσεώς του ως αποτελεσματικού μέτρου κατά της κοπώσεως. Επομένως, το λουτρό θεωρείται ως μέτρο που συντελεί στην τόνωση και αναζωογόνηση του οργανισμού και κατ' επέκταση της υγείας του ατόμου.
Μας αναφέρει ο Όμηρος ότι τόσον οι Αχαιοί όσο και οι Τρώες, που πολεμούσαν στο Ίλιον, μετά από κάθε μάχη ανακουφίζονταν από τον σωματικό κάματο, πλένοντας το σώμα και καθαρίζοντάς το από τον κονιορτό και τα αίματα με ένα θερμό λουτρό, όπως αυτό φαίνεται από όσα ο Όμηρος αναφέρει στην ραψωδία Ξ της Ιλιάδος.
Εκεί ο Νέστωρ, αφού ερωτά τον Μαχάονα που μόλις είχε επιστρέψει από την μάχη, να τον πληροφορήση σχετικά με την εξέλιξή της, του προτείνει να παραμείνη στην σκηνή, έως ότου η «εϋπλόκαμος» Εκαμήδη ετοιμάση «θερμόν λουτρόν», για να πλύνη τα αίματα από το σώμα του. («θερμήνη και λούση άπο βρότον αιματόεντα» - Ιλιάδος, Ξ 3-7)
Αλλά και η σύζυγος του Έκτορος, η Ανδρομάχη, καθώς υφαίνει στο βάθος του υψηλού ανακτόρου και αγνοώντας ότι πριν λίγο είχε φονευθή ο σύζυγός της μπροστά στα τείχη του Ιλίου, προέτρεψε τις υπηρέτριες να στήσουν έναν μεγάλο τρίποδα, για να ετοιμάσουν το θερμό λουτρό για τον Έκτορα, όταν θα επανέλθη αυτός από την μάχη.

ΤΟ ΘΕΡΜΟ ΛΟΥΤΡΟ
ΩΣ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ

Αλλά τα θερμά λουτρά γίνονταν μετά την μάχη όχι μόνο για τον καθαρισμό του σώματος από τα αίματα και την σκόνη. Σε κάποιες περιπτώσεις είχαν και έναν ρόλο τελετουργικό. Γίνονταν δηλαδή για τους νεκρούς της μάχης, και ειδικά για τους αρχηγούς. Έτσι αποδεικνύεται όχι μόνον ο σεβασμός προς τους νεκρούς, αλλά και μία ευρύτερη αντίληψη περί υγιεινής. Ο Όμηρος στην ραψωδία ω της 'Οδυσσειας (Οδύσσεια ω 43-45), η ψυχή του Αγαμέμνονα λέγει στην ψυχή του Αχιλλέα ότι, όταν εκείνος εφονεύθη και έγινε σκληρή μάχη για να κατορθώσουν οι Αχαιοί να παραλάβουν το πτώμα του, το έπλυναν με χλιαρό νερό και στην συνέχεια του έκαναν επάλειψη με άλειφαρ (=αλοιφή). Το χωρίο έχει ως εξής:

«αυτάρ επεί σ’ επί νήας ενείκαμεν εκ πολέμοιο,
κάτθεμεν εν λεχέεσσι, καθήραντες χρόα καλόν
ύδατί τε λιαρώ και αλείφατι•»

δηλαδή:
«Κι όταν από τον τόπο της μάχης σε φέραμε στα πλοία, σε βάλαμε στο κρεββάτι, αφού πρώτα καθαρίσαμε το όμορφό σου σώμα με χλιαρό νερό και με αλοιφή».
Αλλά και όταν ο Πάτροκλος εφονεύθη στην μάχη, ο Αχιλλεύς διατάσσει τους συντρόφους του να στήσουν πάνω από την φωτιά τρίποδα για να ζεστάνουν το νερό, προκειμένου να λούσουν το νεκρό σώμα του Πατρόκλου για τον καθαρισμό του από τα πηγμένα αίματα, τον «βρότον αιματόεντα» όπως γράφει ο μεγάλος μας ποιητής στην ραψωδία Σ της Ιλιάδος. (Ιλιάδος, Σ, 343-353).

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΓΝΩΡΙΖΑΝ
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΩΡΑ
ΤΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ

Άξιο παρατηρήσεως είναι το γεγονός ότι το λουτρό γινόταν πάντοτε πριν το φαγητό. Από το γεγονός ότι ουδέποτε στα αρχαία ελληνικά κείμενα αναφέρεται να γίνεται λουτρό μετά από το φαγητό, φαίνεται ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν διαπιστώσει τον κίνδυνο που προέρχεται από μία τέτοια ενέργεια. Το γεγονός αυτό δείχνει εκτός των άλλων τουλάχιστον μία αυξημένη παρατηρητικότητα, αν όχι μία σημαντική ιατρική γνώση γι’αυτό. Σήμερα μάλιστα, γνωρίζουμε ότι το λουτρό, ειδικά στην θάλασσα αλλά και όπου αλλού, πρέπει να γίνεται τρεις ώρες μετά από κάποιο γεύμα, ακόμη και το πιο ελαφρύ.
Στην Ιλιάδα παρατηρούμε ότι τόσον ο 'Οδυσσευς όσο και ο Διομήδης μετά την επιτυχή έκβαση της νυκτερινής επιδρομής εναντίον της σκηνής του βασιλιά των Θρακών Ρήσου, όταν επιστρέφουν στο στρατόπεδό τους, πρώτα λούζονται και στην συνέχεια δειπνούν. [τω δε λοεσσαμένω και αλειψαμένω λίπ’ ελαίω δείπνω εφιζανέτην,... (Ιλιάδος Κ 577 -578). Κι όταν κι οι δύο λούσθηκαν και καλά αλείφθηκαν με λάδι κάθησαν για φαγητό.]

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Το κυριώτερο συμπέρασμα που προκύπτει όμως από την εξέταση των στοιχείων αποδεικνύει ότι ο Ελληνικός λαός δεν ήταν τυχαία δημιουργός πολιτισμού. Όταν πολλοί από τους σημερινούς «πολιτισμένους» λαούς αγνοούσαν την χρήση του νερού ως μέσου καθαριότητος και τονώσεως του σώματος, έχοντάς το μόνο «προς πόσιν», ο θείος ελληνικός λαός το θεωρούσε ως βασικό στοιχείο του πολιτισμού του, γνωρίζοντας, μάλιστα, όλες τις παραμέτρους της χρήσεώς του.
Γι’ αυτό ας έχουμε κατά νουν το χωρίο του Ευσεβίου Καισαρείας [Ευαγγελική Προπαρασκευή, 8ο βιβλίο, Κεφ. 14, παρ. 66], τα λόγια του οποίου εκφράζουν μία ιστορικώς ισχύουσα πραγματικότητα. «Μόνη γαρ η Ελλάς αψευδώς ανθρωπογονεί "φυτόν ουράνιον" και βλάστημα θείον ηκριβωμένον, λογισμόν αποτίκτουσα οικειούμενον επιστήμη....».
Λόγια, που αποδίδουν στο ακέραιο την υπεροχή του Ελληνισμού: «Η Ελλάς με το να δημιουργή τον λογισμό, ο οποίος γίνεται οικείος δια της επιστήμης, είναι αληθώς η μόνη, που γεννά τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ουράνια φύτρα και εξακριβωμένος θεϊκός βλαστός».

Τι λένε και πως κρίνουν οι αρχαίοι Έλληνες την Ελληνική Παιδεία του 2006

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου
Καθηγητού Φιλολόγου
Ιστορικού,Συγγραφέως
Τα λόγια των αρχαίων προγόνων μας είναι τόσο σοφά και δοκιμασμένα ούτως ώστε παρουσιάζουν μία μοναδική διαχρονικότητα. Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσω να δείξω ότι οι σοφοί αυτοί άνδρες είχαν προβλέψει τα αποτελέσματα της καλής η της κακής παιδείας σε έναν λαό, σε τέτοιο σημείο, ώστε διαβάζοντας σήμερα τα λόγια αυτά να νομίζουμε ότι γράφτηκαν για μας, τους Έλληνες του 21ου αιώνος.
Γνωρίζουμε ότι ο Περικλής με πολύ μεγάλη υπερηφάνεια τόνιζε στον Επιτάφιό του ότι η Αθήνα ήταν ένα παιδευτήριο (σχολείο) ολόκληρης της Ελλάδος [Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν της Ελλάδος παίδευσιν είναι (2,41,1)]
Οπότε, είναι φυσικό, το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας να μην είναι όπως πολλοί πιστεύουν η ευημερία. Αυτή έρχεται ως επακόλουθο μιας υγιούς δημοκρατίας.
Το σημαντικώτερο μέλημά της, αναμφισβήτητα, ήταν η παιδεία των πολιτών, πράγμα το οποίο αναφέρει και διαπραγματεύεται και ο περίφημος γερμανός καθηγητής Werner Jaeger στο τρίτομο έργο του με τον καθαρά ελληνικό τίτλο PAIDEIA (Παιδεία). Και τούτο, διότι μέσω της παιδείας, η δημοκρατία δοκιμάζει και σταθμίζει το πνεύμα και την αρετή των πολιτών. Έτσι, όπου στην αρχαία Ελλάδα άνθισε η πραγματική παιδεία, στην συνέχεια ακολούθησε η δημοκρατία.
Είναι γενικά διαπιστωμένο, πως, όταν η δημοκρατία περνά κρίση, η παιδεία εξαφανίζεται. Συμβαίνει όμως και το αντίθετο. Διότι χωρίς παιδεία δεν έχει κάποιος κριτήρια αναφοράς για τις διάφορες αξίες, οι οποίες έτσι κλονίζονται, με αποτέλεσμα τα άτομα να οδηγούνται στην διαφθορά.
Είναι εύκολο, επομένως, να προβλέψουμε μία σχέση αιτιότητος στην συγκεκριμένη περίπτωση. Γνωρίζουμε ότι στην ιστορία, κατά την ανάλυση γενικών κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών κ.λπ. δεδομένων, τα ίδια αίτια κάτω από τις ίδιες συνθήκες μας δίδουν τα ίδια αποτελέσματα.
Γνωρίζοντας λοιπόν από πριν τα αποτελέσματα ενός γεγονότος που συνέβη στο παρελθόν, μπορούμε να προβλέψουμε και παρόμοια αποτελέσματα στο μέλλον, για άλλα γεγονότα, όταν τα αίτια που τα προκαλούν και οι συνθήκες που υπάρχουν είναι ίδιες.
Τα συμπεράσματα στην εφαρμογή αυτού του αξιώματος είναι απλά. Μία δημοκρατία περνά κρίση πάντοτε σε περιόδους παρακμής. Τότε η παιδεία εξαφανίζεται. Οι απαίδευτοι πολίτες δεν ασχολούνται με το πνεύμα και τα προβλήματα της κοινωνίας αλλά με διάφορα «κουτσομπολιά» για θέματα που αφορούν πρόσωπα της καθημερινότητος χωρίς κάποια αξία και δίχως κάποιο χαρακτηριστικό δηλωτικό προσωπικότητος.
Φυσικά, κάποιες υποτυπώδεις γνώσεις που πιθανόν να παρέχωνται από την Πολιτεία υπό μορφή «παπαγαλίας», και αποβλέποντας μόνο στο να δώσουν ένα «πιστοποιητικό» για την ανεύρεση μιας εργασίας, δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρισθούν ως παροχή παιδείας.
Συμβαίνει όμως και το αντίθετο. Όταν δεν έχουμε ουσιαστική παιδεία, η οποία να προσφέρη στην κοινωνία συνειδητοποιημένους, μορφωμένους πολίτες καταλαβαίνουμε ότι η δημοκρατία περνά περίοδο παρακμής, η οποία είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλώνει και η απόστασή της από την παροχή αυτής της ουσιαστικής παιδείας.
Όταν μέσα στα πλαίσια μιας δημοκρατίας η πνευματική καλλιέργεια παραμελείται και έρχεται σε δεύτερη μοίρα, εμφανίζονται διάφοροι μηχανισμοί προπαγάνδας, οι οποίοι κάνουν πλύση εγκεφάλου σε άτομα, τα οποία δεν έχουν το υπόβαθρο αντίστασης που προσφέρει η παιδεία. Έτσι δεν μπορεί το κάθε άτομο να αποφασίση ελεύθερα για τίποτε. Το αντίθετο μάλιστα ασχολείται με το «τίποτα» επειδή τον έχουν κάνει να νομίζη ότι ασχολείται με το «παν».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σήμερα τα περισσότερα άτομα έχουν έναν ανησυχητικού βαθμού εφησυχασμό, με αποτέλεσμα να παρακολουθούν τις «κουταμάρες» και τα «σκουπίδια» της τηλεόρασης και να αισθάνωνται σημαντικοί, αφού, όπως λέει και το σύνθημα των τηλεοπτικών σταθμών για την ψηφοφορία στα «τηλεσκουπίδια» του τύπου Big Brother, ... « με την ψήφο μας συμμετέχουμε στις αποφάσεις ».
Φυσικά εννοούν ότι συμμετέχουμε στις αποφάσεις του «τίποτε», για μας, και των υπερκερδών για τους διαύλους.

Γνωρίζουμε ότι η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα, το οποίο χαρακτηρίζει ανθρώπους, που σκέπτονται ελεύθερα και υπεύθυνα. Αλλά για να μπορέση κάποιος να καταλάβη το μέγεθος της σημασίας της, πρέπει να κατανοήση ότι αν το μορφωτικό επίπεδο ενός λαού δεν επαρκεί, τότε δεν υπάρχει και το γόνιμο έδαφος της μορφώσεως για να βλαστήση από μέσα του η ελευθερία.
Ο άνθρωπος που έχει παιδεία ξέρει να προστατεύη το δημοκρατικό πολίτευμα, εφ’ όσον μπορεί να σκέπτεται και κατά συνέπεια να κρίνη και να αποφασίζη σωστά.

Τα διάφορα δεσποτικά καθεστώτα (όλων των τύπων και μορφών) δεν θέλουν ανθρώπους ελευθέρους, γι’ αυτό ουδέποτε ενίσχυσαν την παιδεία. Την ελεύθερη συνείδηση, το φιλελεύθερο πνεύμα το φοβούνται όσοι βλέπουν τους πολίτες όχι ως ελευθέρους ανθρώπους αλλά ως υπηκόους εν είδει αγέλης. Επομένως υπονομεύουν την παιδεία με κάθε τρόπο.
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι υπήρξαν οι πρώτοι διδάξαντες την ελευθερία παγκοσμίως. Γι’ αυτόν τον λόγο φρόντισαν να καλλιεργήσουν το ήθος και την αρετή των πολιτών τους, παρέχοντας μάλιστα και νομικές εγγυήσεις για την ελευθερία της παιδείας. Ένας ελεύθερος Έλληνας, μέσα από την ελευθερία της παιδείας, μπορούσε να επιλέξη την μόρφωσή του, τις ιδέες που θα ακολουθήση και είχε την ελευθερία να τις αποκτήση.

Για να καταλάβουμε καλύτερα την σημασία που έδιναν οι αρχαίοι μας πρόγονοι στην λέξη «αρετή», αρκεί να δούμε τι σημαίνει αυτή σήμερα. «Αρετή είναι η ηθική ανωτερότητα, η υπεροχή» (Λεξικό Μπαμπινιώτη)
Αν προσέξουμε δε με μεγαλύτερη προσοχή την λέξη, θα διαπιστώσουμε ότι μία από τις σημασίες της λέξης «αρετή», δηλώνει την ιδιότητα του Άρεως. [«Αρετή• λέγεται και αρετή η κατά πόλεμον δύναμις, παρά τον άρην - Etymologicum Genuinum»].
Υποδηλώνει λοιπόν η αρετή την μαχητικότητα. Την ανδρεία. Και πράγματι πρέπει ο άνθρωπος να μάχεται για να κατακτήση ο,τιδήποτε. Να μάχεται για να έχη καλές επιδόσεις. Να μάχεται για να βελτιώση τον χαρακτήρα του. Να μάχεται για να είναι πιο δυνατός. Να μάχεται για να γίνη πιο ωφέλιμος στους συνανθρώπους του.

Η επιδίωξη της αρετής λοιπόν είναι αυτή και μόνο που θα μας οδηγήση στην σωστή παιδεία. Σήμερα όμως η παιδεία έχει απομακρυνθή από την αρετή και αποβλέπει δυστυχώς στα εξής:
1. Στον πλούτο: Τα παιδιά δεν επιλέγουν ένα επάγγελμα με κριτήριο την αγάπη τους για αυτό αλλά με κριτήριο την χρηματική απολαυή. Το χρήμα έχει γίνει αυτοσκοπός και το κυνήγι του από την νεολαία τρόπος ζωής.

2. Στην δύναμη: Αφού οι νέοι δεν παίρνουν αρχές και ιδανικά από την σημερινή απρόσωπη παιδεία και βλέποντας ότι τα μόνα που μετρούν είναι το χρήμα και η δύναμη, κάνουν πρότυπά τους άτομα χωρίς ιδιαίτερο επίπεδο γνώσεως, που απλώς έχουν γίνει αναγνωρίσιμα μέσω της συμμετοχής τους σε ένα «τηλεσκουπίδι», η επιδεικνύοντας τα κάλλη τους χωρίς συστολή η με οποιονδήποτε άλλον τρόπο.
Αγράμματοι τραγουδιστές, ατάλαντοι υποκριτές (και όχι «ηθοποιοί», μιας και στην αρχαία Ελλάδα ηθοποιός ήταν ο συγγραφεύς του έργου, ο οποίος «εποίει ήθος» δια της συγγραφής του, ενώ ο υποκριτής, απλώς υποκρινόταν τον ρόλο), ακόμη και άνθρωποι του υποκόσμου, που αποκτούν δύναμη με τους σωματοφύλακες (μπράβους) που έχουν δίπλα τους και χρήμα με παράνομες ενέργειες, γίνονται «πρότυπα» για τους νέους μας, αφού η παιδεία μας έχει θάψει τον Πλάτωνα τον Αριστοτέλη, τον Πλούταρχο, τον Δημόκριτο, τον Παρμενίδη, τον Ηρακλή, τον Αχιλλέα, τον Αλέξανδρο, τον Φειδία, τον Ικτίνο και τόσους άλλους από τους αρχαίους Έλληνες προγόνους μας που η σκέψη τους και τα κατορθώματά τους γαλούχησαν την ανθρωπότητα.

3. Στις γνώσεις χωρίς ήθος: Από την στιγμή που το χρήμα και η ισχύς αποτελούν την επιδίωξη των νέων, ακόμα και αν πάρουν κάποιες γνώσεις, αυτές χάνονται διότι δεν είναι ουσιαστικές, μιας και δεν έχουν περάσει από τις αρετές της ανθρωπιστικής ελληνικής παιδείας. Η φρόνηση και η δικαιοσύνη φαίνεται να λείπουν παντελώς, αφού μία παρουσία και εφαρμογή τους θα ήταν τροχοπέδη στην εξέλιξη όσων ήθελαν να τις εφαρμόσουν. Ο Πλάτων εξ άλλου είχε πει ότι «πασά τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται.» (Πλάτωνος Μενέξενος 246e).

Οι πρόγονοί μας γνώριζαν ότι ελευθερία, παιδεία και δημοκρατία ευρίσκοντο σε σχέση αλληλεξάρτησης. Γι αυτό και γνώριζαν πως ο,τι δημιούργησαν οι Έλληνες, ο,τι προσέφερε ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα, ήταν πάντοτε αποτέλεσμα της παιδείας.
Έτσι ο Πλάτων μας πληροφορεί ότι «ου γαρ ταύτα ηγουμένων, ως έοικ’, είναι παιδείαν ο νυν λόγος αν είη, την δε προς αρετήν εκ παίδων παιδείαν, ποιούσαν επιθυμητήν τε και εραστήν του πολίτην γενέσθαι τέλεον, άρχειν τε και άρχεσθαι επιστάμενον μετά δίκης. Ταύτην την τροφήν αφορισάμενος ο λόγος ούτος, ως εμοί φαίνεται, νυν βούλοιτ’ αν μόνην παιδείαν προσαγορεύειν, την δε εις χρήματα τείνουσαν η τινά προς ισχύν, η και προς άλλην τινά σοφίαν άνευ νου και δίκης, βάναυσον τ’ είναι και ανελεύθερον και ουκ αξίαν το παράπαν παιδείαν καλείσθαι.» (Πλάτωνος Νόμοι 643e-644a).»

Το παραπάνω κείμενο αποδίδεται ως εξής: «Συνεπώς η άποψή μας τώρα, μου φαίνεται δεν θα είναι σύμφωνη με εκείνων που νομίζουν ότι αυτό είναι παιδεία, αλλά ότι παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή από την παιδική ηλικία, που κάνει τον πολίτη να επιθυμή και να αρέσκεται στο να γίνη τέλειος, να γνωρίζη δε να άρχη και να άρχεται με δικαιοσύνη.
Αυτή την διαπαιδαγώγηση, όπως την προσδιώρισε η παραπάνω συζήτηση, θα ήθελε, μου φαίνεται, να ονομάζουμε ως την μόνη παιδεία, εκείνη όμως που αποβλέπει στον πλούτο η μία άλλη προς την δύναμη (την ισχύ) η μία τρίτη ακόμη (που αποβλέπει) στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη, (θεωρώ) ότι είναι χυδαία και ανελεύθερη και ότι δεν αξίζει καθόλου να την ονομάζη κανείς παιδεία.»


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Παιδεία λοιπόν για τους αρχαίους Έλληνες είναι αυτή που έχει ως στόχο να διαμορφώση έναν νέο σε άνθρωπο ενάρετο και πολίτη τέλειο (πολίτην γενέσθαι τέλεον), ο οποίος να γνωρίζη να άρχη και να άρχεται με δικαιοσύνη (άρχειν τε και άρχεσθαι επιστάμενον μετά δίκης).
Και καταλήγει ότι η παιδεία που τείνει στο να κάνη τον νέο ικανό να αποκτά χρήματα η κάποια ιδιαίτερη δύναμη η κάποιες άλλες γνώσεις (προς άλλην τίνα σοφίαν) χωρίς όμως τον νου και την δικαιοσύνη (άνευ νου και δίκης) [υπονοώντας σαφώς την καλλιέργεια πνεύματος και ήθους] είναι βάναυση και ανελεύθερη, γι’ αυτό δεν αξίζει καθόλου να λέγεται παιδεία.
Αξίζει να αποστηθίσουμε όλοι την τελευταία φράση για να διαπιστώσουμε σε ποιό σημείο κατάπτωσης έχει φέρει η σύγχρονη τεχνοκρατική εποχή μας τον άνθρωπο, χωρίς παιδεία και με αποκλειστικό στόχο το κυνήγι του χρήματος.
Ο άνθρωπος αυτός, που τέτοιος θεωρείται ο σύγχρονος αριβίστας τεχνοκράτης, είναι ανελεύθερος και η θεωρούμενη παιδεία του 2005 δεν αξίζει καν να λέγεται έτσι, διότι απλούστατα δεν είναι παιδεία. Και αυτό το έχει πη ο Πλάτων 2500 χρόνια πριν:
«...την δε εις χρήματα τείνουσαν η τίνα προς ισχύν, η και προς άλλην τίνα σοφίαν άνευ νου και δίκης, βάναυσον τ’ είναι και ανελεύθερον και ουκ αξίαν το παράπαν παιδείαν καλείσθαι. »



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


• Πλάτωνος: «Νόμοι»
• Θουκυδίδου: «Ιστορία του Πελοπονησιακού πολέμου»
• Werner Jaeger: PAIDEIA (Παιδεία).
• Αντωνίου Α. Αντωνάκου - Κωνσταντίνου. Σπίνου: «Ελευθερία λόγου και Δημοκρατία - Το θαύμα της αρχαίας Ελλάδος».
Αντωνίου Α. Αντωνάκου: «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί γλώσσης»

Ο ΣΩΡΕΙΤΗΣ του Αντωνίου Α. Αντωνάκου Καθηγητού Σιλόλογου -Ιστορικού Συγγραφέως

Ο ΣΩΡΕΙΤΗΣ


Ο φιλοσοφικός συλλογισμός με την ονομασία «σωρείτης», ήταν επινόηση του Ευβουλίδου, της Μεγαρικής Σχολής και εχρησιμοποιείτο συχνά στις συζητήσεις και τα μαθήματα της Σχολής αυτής.
Κατ' άλλους η πατρότης του σωρείτου ανήκει στον Διόδωρο.
Από ειδικούς επιστήμονες έχει ακόμη υποστηριχθή ότι την θεωρία του σωρείτου την αντέγραψε και ο Κάρολος Μαρξ και την ενσωμάτωσε ακέραια στο δικό του έργο.
Η θεωρία όμως του σωρείτου της Μεγαρικής Σχολής έχει πολύ μεγάλο βάθος, και από την μεταφορά του στην πρακτική της κοινωνικής ζωής θα προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα.
Αν σήμερα κάναμε το ίδιο πράγμα με όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα και αν εξετάζαμε την σύγχρονη εφαρμογή τους θα γινόμασταν σίγουρα καλλίτεροι άνθρωποι.
Το θέμα των επί μέρους στοιχείων της Μεγαρικής Φιλοσοφικής Σχολής, έχει αναπτύξει διεξοδικώς και ο εξαίρετος Μεγαρεύς ερευνητής και συγγραφεύς κ. Αλκιβιάδης Μπεναρδής στο ομότιτλο βιβλίο του. Εδώ θα αρκεστούμε σε μία κάπως εκλαϊκευμένη ερμηνεία του σωρείτου για να γίνει κατανοητός ο καταπληκτικός αυτός συλλογισμός από τον καθένα.

Ας δούμε όμως, τι είναι ο σωρείτης των Μεγαρικών φιλοσόφων.
Ο συλλογισμός αυτός λέει ότι αν αφήσουμε κάτω έναν σπόρο σιταριού αυτό δεν αποτελεί σωρό. Το ίδιο θα συμβεί αν προσθέσουμε έναν δεύτερο τρίτο η τέταρτο σπόρο. Αν αυτό το συνεχίσουμε μέχρι κάποιον αριθμό, κάποτε, σε κάποιον αριθμό θα σχηματισθή ένας σωρός και εμείς αυτό θα το αποδεχθούμε.
Αν για παράδειγμα σωρός είναι οι 500 η οι 1000 σπόροι και το αποδεχθούμε, αυτό σημαίνει ότι σε έναν σπόρο λιγώτερο (499 η 999) δεν υπήρχε σωρός.
Επομένως, αν δεχθούμε ότι παρά ένα σπόρο δεν υπήρχε σωρός, ενώ με έναν σπόρο παραπάνω δημιουργήθηκε σωρός, αυτό σημαίνει ότι ένας σπόρος, είναι ικανός να σχηματίσει σωρό!
Αν υποθέσουμε ότι αυτή η διαδικασία γινόταν μέσα σε ένα πλοίο, δηλαδή αρχίζαμε να δημιουργούμε σιγά -σιγά το φορτίο του ρίχνοντας έναν - έναν σπόρους σιταριού, θα φθάναμε κάποια στιγμή σε κάποιο σημείο οριακό. Σε έναν δηλαδή αριθμό «Χ» κόκκων σιταριού, που με την πρόσθεση ενός ακόμη, το πλοίο θα βυθισθή.. Κι ενώ με έναν κόκκο «μείον» το πλοίο έπλεε, με έναν κόκκο «συν» το πλοίο βουλιάζει.

Το συμπέρασμα που προκύπτει από αυτόν τον συλλογισμό είναι πολύ σπουδαίο:

Ένας, κόκκος έχει την δύναμη να βυθίσει ένα πλοίο! Αν αυτός ο συλλογισμός, τώρα, μεταφερθή στην καθημερινή ζωή, θα διαπιστώσουμε πόσο σημαντική είναι η δύναμη ενός και μόνον ανθρώπου.

Όταν δηλαδή ο κάθε ένας θεωρεί ότι μόνος του μπορεί να σώσει τον κόσμο τότε μπορεί να προστεθή στον σωρό και να είναι ένας εν δυνάμει σωρείτης. Το νόημα αυτό το έχουν αναπτύξει διάφοροι σπουδαίοι Έλληνες διανοητές μέσα από τα κείμενά τους αυθόρμητα, χωρίς ίσως και οι ίδιοι να το έχουν συσχετίσει η συνειδητοποιήσει .
Ο εξαίρετος συγγραφεύς Νίκος Καζαντζάκης στην «Ασκητική» του, γράφει: «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ μόνος μου έχω χρέος να σώσω τον κόσμο. Αν δεν σωθή εγώ φταίω...»
Αλλά και ο Ίων Δραγούμης, ο σπουδαίος αυτός Έλλην πνευματικός καθοδηγητής στο έργο του «Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες» λέει: «Ο καθένας πρέπει να φαντάζεται πως αυτός πρέπει να σώσει το έθνος του. Ο καθένας γεννήθηκε σωτήρας του έθνους του, λίγοι όμως ξέρουν πως γεννήθηκαν τέτοιοι, δηλαδή πως αυτοί θα το σώσουν, αν θέλουν. Πρέπει να φαντάζομαι πως από μένα μόνον εξαρτάται η σωτηρία του έθνους, και, αν δεν ήμουν εγώ δεν θα ήταν κανένας άλλος που να το σώσει – η να μην κοιτάζω τι κάνουν οι άλλοι και να φαντάζομαι μόνο πως εγώ έχω το μεγάλο χρέος της σωτηρίας.»

Δεν θα μπορούσε βεβαίως να έχει διαφορετική άποψη και ο μεγάλος μας εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς, ο οποίος έχει γράψει:
Κι αν πλήθος τ’ άσχημα,
κι αν είναι τ’ άδεια αφέντες,
φτάνει μία σκέψη, μία ψυχή,
φτάνεις εσύ, εγώ φτάνω...
Να δώσει νόημα στων πολλών την ύπαρξη,
ένας φτάνει...

Το νόημα αυτών των στίχων αλλά και όλων των παραπάνω ρήσεων μπορεί να συλληφθή και να αποδοθή καλύτερα μέσα από την επέκταση της αναλύσεως του σωρείτου. Το συμπέρασμα είναι μοναδικό.

Η ουσιαστική και δυναμική συμμετοχή κι ενός μόνο ανθρώπου-πολίτου, όταν προστίθεται στην δύναμη που συγκεντρώθηκε από την συμμετοχή και πολλών άλλων μπορεί να αλλάξει καταστάσεις, να φέρει τα πάνω κάτω στην εξέλιξη των γεγονότων και να πραγματοποιήσει αυτά, που εκ πρώτης όψεως φαίνονται ακατόρθωτα. Ο καθένας λοιπόν από τους ανθρώπους, ο καθένας από εμάς είναι, αν το συνειδητοποιήσει, και ένας εν δυνάμει σωρείτης.

Αυτά γίνονται περισσότερο κατανοητά αν τα εξετάσουμε στο πλαίσιο των διαφόρων εθνικών αλλά και κοινωνικών αγώνων ενός λαού.
Η προσφορά του κάθε πολίτη ξεχωριστά και όλων μαζί θα δώσουν το αίσιο αποτέλεσμα της νίκης και της επιτυχίας, εφαρμόζοντας το «εν την ενώσει η ισχύς».
Αυτό αποτελεί και το μεγαλείον της ανθρωποκεντρικής αντιλήψεως των αρχαίων Ελλήνων. Η αναντικατάστατη αξία του ανθρώπου, ως ατόμου και η προσφορά του στο σύνολο είναι μοναδική.

Η πρώτη εγχείρηση αλλαγής φύλου στον Κόσμο. Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου

Μέγιστο Αρχαίο Ιατρικό Επίτευγμα
Η πρώτη εγχείρηση αλλαγής φύλου
στον κόσμο
Έγινε από τους αρχαίους Έλληνες στην Επίδαυρο
Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου
Ιστορικού - Συγγραφέως
Είναι γεγονός ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν προοδεύσει σε όλους τους τομείς τής επιστήμης. Μερικές φορές όμως, μας εκπλήσσουν με την πρόοδο που είχαν σημειώσει σε κάποιους τομείς, πού μόνο κατά τον τελευταίο αιώνα έγιναν ιδιαιτέρως γνωστοί, κυρίως με την εξέλιξη διαφόρων τεχνικών.
Ένας από αυτούς τους τομείς είναι η ιατρική και ιδιαιτέρως η χειρουργική. Μόλις πριν μερικούς μήνες σε έναν από τους τέσσαρες κιβωτιόσχημους τάφους, που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως κατά την διάρκεια σωστικής ανασκαφής στο οικόπεδο Α. Καραγεώργη, στην περιοχή Αττικής, όπου εκτείνεται η Ελληνιστική νεκρόπολη της αρχαίας Χίου, ανακαλύφθηκε κάτι το μοναδικό. Ένα εύρημα που θεωρείται σημαντικό για την ιστορία της ιατρικής.
Είναι ο τάφος ενός άνδρα, ηλικίας 50 περίπου ετών, του οποίου το κρανίο έχει υποστεί εμφανή ιατρικό τρυπανισμό. Οι ειδικοί λένε ότι ο ασθενής επιβίωσε τουλάχιστον πέντε ή έξι χρόνια, μετά την επέμβαση καθώς και τα σημάδια μόλυνσης είναι ελάχιστα.

Ή χρονολόγηση της ταφής τοποθετείται στο β' μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Η αναγνώριση του τρυπανισμού οφείλεται στον ανθρωπολόγο Αστέριο Αηδόνη. Ο τρυπανισμός αναφέρεται και στα κείμενα του Ιπποκράτη.
Αν μας προξενεί θαυμασμό το ιατρικό αυτό επίτευγμα, τότε θα εκπλαγούμε με το αμέσως επόμενο, το οποίο και διεκδικεί μία πρωτιά για το βιβλίο «Γκίνες».
Είναι η πρώτη αναφερόμενη εγχείρηση αλλαγής φύλου, η όποια πραγματοποιήθηκε στην αρχαία Επίδαυρο γύρω στο 120 π.Χ. Το περιστατικό έχουν διασώσει αρκετοί συγγραφείς, με πρώτο και καλλίτερο τον Διόδωρο τον Σικελιώτη.
Ό ανωτέρω συγγραφέας μας αναφέρει το γεγονός (Βιβλίο 32, κεφ. 11, παρ. 1-4): Το αρχαίο κείμενο έχει ως εξής:
«ήν γάρ τις Επιδαυρία, κόρη μέν είναι δοκούσα, γονέων δέ ορφανή, Καλλώ δ' όνομα. Αύτη τόν επί τής φύσεως αποδεδειγμένον ταίς γυναιξί πόρον άτρητον είχεν, παρά δέ τον καλούμενον κτένα συριγγωθέντος τόπου εκ γενετής τάς περιττώσεις τών υγρών εξέκρινεν. Είς δέ τήν ακμήν τής ηλικίας παραγενομένη συνωκίσθη τινί τών πολιτών. Διετή μέν ούν χρόνον συνεβίωσε τανδρί, τήν μέν γυναικείαν επιπλοκήν ούκ επιδεχόμενη, τήν δέ παρά φύσιν ομιλίαν υπομένειν αναγκαζομένη. Μετά δε ταύτα φλεγμονής αύτη σύμ¬βασης περί τόν κτένα καί δεινών αλγηδόνων επιγενομένων συνεκλήθη πλήθος ιατρών. Καί τών μέν άλλων ουδείς υπισχνείτο θεραπεύειν, φαρμακοπώλης δέ τις επαγγελόμενος υγιάσειν έτεμε τόν επηρμένον τόπον, έξ ούπερ εξέπεσεν ανδρός αιδοία, δίδυμοι καί καυλός άτμητος. Πάντων δέ τό παράδοξον καταπλαγέντων ό φαρμακοπώλης εβοήθη τοίς λειπομένοις μέρεσι της πηρώσεως. Τό μέν ούν πρώτον τό αιδίον άκρον επιτεμών συνέτρησεν είς τόν ουρητήρα, καί καθείς αργυρούν καυλίσκον ταύτη τά περιττώματα τών υγρών εξεκόμιζε, τόν δέ σεσυριγγωμένον τόπον ελκώσας συνέφυσε. Και τούτον τόν τρόπον υγιοποιήσας διπλούν απήτει τόν μισθόν έφη γάρ αυτόν παρειληφέναι γυναίκα νοσούσαν, καθεστακέναι δέ νεανίσκον υγιαίνοντα. Ή δέ Καλλώ τάς μέν έκ τών ιστών κερκίδας και τήν άλλην τών γυναικών ταλασιουργίαν απέθετο, μεταλαβούσα δέ ανδρός εσθήτα καί τήν άλλην διάθεσιν μετωνομάσθη Κάλλων, ενός στοιχείου επί τώ τέλει τού Ν προστεθέντος. Λέγεται δ' υπό τίνων ότι πρό τού μεταλαβείν τήν είς άνδρα μορφή Ιέρεια τής Δήμητρος εγεγένητο, καί τά τοίς άρρεσιν αόρατα ιδούσα κρίσιν έσχεν ασεβείας»."

Ας παρακολουθήσουμε λίγο την εξιστόρηση του θέματος σε μια απλοελληνική απόδοση για να είναι περισσότερο κατανοητή από όλους:
Το κείμενο αυτό λοιπόν, μας πληροφορεί ότι μία νέα και ορφανή γυναίκα από την Επίδαυρο, η οποία (ονομαζόταν Καλλώ, είχε το χαρακτηριστικό σημείο των γυναικών άτρητο και από κάποιο εκ γενετής συρίγγιο έβγαζε τα περιττά υγρά του σώματος (δηλ. τα ούρα). (ήν γάρ τις Έπιδαυρία, κόρη μέν είναι δοκούσα, γονέων δέ ορφανή, Καλλώ δ' όνομα. Αύτη τόν επί τής φύσεως αποδεδειγμένον ταίς γυναιξί πόρον άτρητον είχεν, παρά δέ τόν καλούμενον κτένα συριγγωθέντος τόπου έκ γενετής τάς περιττώσεις τών υγρών έξέκρινεν).

Ή γυναίκα αυτή όταν έφθασε στην ακμή της ηλικίας της παντρεύθηκε κάποιον από τους πολίτες και έμεινε μαζί του για δυο χρόνια παντρεμένη, χωρίς όμως να έχει ποτέ ερωτική κατά φύσιν επαφή με τον σύζυγό της, αλλά αναγκαζόταν να υπομένει μόνο την παρά φύσιν επαφή. (Είς δέ την ακμήν της ηλικίας παραγενομένη συνωκίσθη τινί των πολιτών. Διετή μέν ούν χρόνον συνεβίωσε τανδρί, τήν μέν γυναικείαν επιπλοκήν ουκ επιδεχόμενη, τήν δέ παρά φύσιν ομιλίαν υπομένειν αναγκαζομένη).Ομως παρουσίασε φλεγμονή στην περιοχή των γεννητικών της οργάνων, η οποία συνωδευόταν από φρικτούς πόνους, με αποτέλεσμα να κληθούν πολλοί γιατροί. (Μετά δε ταύτα φλεγμονής αυτή συμβάσης περί τον κτένα και δεινών αλγηδόνων επιγενομένων συνεκλήθη πλήθος ιατρών).Κανείς όμως από αυτούς δεν μπορούσε να υποσχεθή ότι θα την θεραπεύση, εκτός από έναν φαρμακοπώλη, ο όποιος έκανε τομή στο φλεγμαίνον και πρησμένο σημείο, με αποτέλεσμα να προβάλουν ανδρικά γεννητικά όργανα, δίδυμοι γεννητικοί αδένες (όρχεις) και πέος πού ήταν άτρητο. (Και τών μεν άλλων ουδείς υπισχνείτο θεραπεύειν, φαρμακοπώλης δέ τίς επαγγελόμενος υγιάσειν έτεμε τον επηρμένον τόπον, εξ ούπερ εξέπεσεν ανδρός αιδοία, δίδυμοι και καυλός άτρητος).Ενώ λοιπόν όλοι είχαν μείνει κατάπληκτοι, ο φαρμακοποιός βοηθούσε για τα υπόλοιπα βλαφθέντα μέρη (Πάντων δέ το παράδοξον καταπλαγέντων ό φαρμακοπώλης εβοήθη τοις λειπομένοις μέρεσι της πηρώσεως).
Τότε έκανε μία τομή στην άκρη του πέους, έφθασε στον ουρητήρα και τοποθέτησε εκεί μία αργυρή τεχνητή ουρήθρα, από την οποία έβγαζε τα περιττά υγρά.

(Το μέν ούν πρώτον το αιδοίον άκρον επιτεμών συνέτρησεν είς τόν ουρητήρα, και καθείς αργυρούν καυλίσκον ταύτη τά περιττώματα τών υγρών εξεκόμιζε).
Στην συνέχεια τράβηξε και συνέραψε το σημείο του συριγγίου. Και επειδή με αυτόν τον τρόπο, του απέδωσε την υγεία, απαιτούσε διπλό μισθό.
(...τόν δέ σεσυριγγωμένον τόπον ελκώσας συνέφυσε. Καί τούτον τόν τρόπον υγιοποιήσας διπλούν απήτει τόν μισθόν).
Διότι έλεγε μετά αυτός ότι παρέλαβε μία νοσούσα γυναίκα και παρέδωσε έναν υγιή νεανίσκο! ( έφη γάρ αυτόν παρειληφέναι γυναίκα νοσούσαν, καθεστακέναι δε νεανίσκον υγιαίνοντα).Η δε Καλλώ άφησε την γυναικεία αμφίεση, φόρεσε ανδρική εσθήτα και αφού προσέθεσε στο όνομά της ένα Ν το άλλαξε σε «Κάλλων».
(Ή δέ Καλλώ τάς μέν έκ τών ιστών κερκίδας καί τήν άλλην τών γυναικών ταλασιουργίαν απέθετο,μεταλαβούσα δέ ανδρός εσθήτα καί τήν άλλην διάθεσιν μετωνομάσθη Κάλλων, ενός στοιχείου επί τώ τέλει του Ν προσθετέντος).
Από κάποιους δε λέγεται ότι πριν να γίνη άνδρας η Καλλώ ήταν ιέρεια της Δήμητρας και βλέποντας τα αόρατα σημεία των ανδρών έπαθε κρίση ασέβειας,αιτιολογώντας έτσι ό,τι έπαθε. (Λέγεται δ΄υπό τινων ότι πρό τού μεταλαβείν τήν είς άνδρα μορφήν ιέρεια τής Δήμητρος εγεγένητο, καί τα τοίς άρρεσιν αόρατα ιδούσα κρίσιν έσχεν ασεβείας).


Ένα Δεύτερο Περιστατικό

Ένα άλλο ακόμη απόσπασμα σχετικό με παρόμοιο θέμα είναι η περίπτωση της Ηραϊδος ,την οποίαν διασώζει και πάλιν ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Διοδ. Σικελ. 32,10,2-9)
Ένας Μακεδών, που κατοικούσε στις Άβες της Αραβίας, ονόματι Διόφαντος, νυμφεύθηκε μία γηγενή γυναίκα και γέννησε ένα γιο που είχε το όνομά του και μία κόρη, που ωνομάσθη Ηραϊς .
(Τής Αραβίας έν ταις καλουμέναις Άβαις ώκει τις Διόφαντος όνομα,τό δέ γένος Μακεδών.Ούτος εγχώριον Αραβίαν γυναίκα γήμας εγέννησε υιόν μέν ομώνυμον εαυτώ, θυγατέρα δέ τήν προσαγορευθείσαν Ηραϊδα.
Ο γιός του πέθανε σε μικρή ηλικία,ενώ την Ηραϊδα,όταν έφθασε σε ώρα γάμου την προίκισε και την πάντρεψε με κάποιον Σαμιάδη, ο οποίος όμως έφυγε μακρυά, προτού συμπληρώσουν ένα χρόνο μαζί.
(Τόν μέν ούν υιόν πρό τής ακμής επείδε τελευτήσαντα,τήν δέ θυγατέρα γάμου έχουσαν ώραν προικίσας συγκατώκισέ τινι όνομα Σαμιάδη.Ούτος μέν ούν συμβιώσας τή γαμηθείση χρόνον ενιαύσιον απεδήμησε μακράν αποδημίαν).Τότε, λένε, ότι η Ήραΐς έπαθε μια παράδοξη και τελείως απίστευτη ασθένεια, διότι αισθάνθηκε ισχυρό πόνο στο υπογάστριο το δε τοπικό οίδημα και οι μεγάλοι πυρετοί ήσαν αυτοί που τράβηξαν τους ιατρούς να δουν τι γίνεται στον τράχηλο της μήτρας, [τήν δ' Ήραϊδα φασίν αρρωστία περιπεσείν παραδόζω και παντελώς απιστουμένη. Φλεγμονήν γάρ ισχυράν γενέσθαι περί τό ήτρον αυτής. Επί πλέον δε οιδήσαντος τού τόπου, έπειτα τών πυρετών μεγάλων συνεπιγιγνομένων, καταδοξάσαι τους ιατρούς έλκωσιν γεγονέναι περί τον τράχηλον της μήτρας].Αφού με διάφορες θεραπείες προσπαθούσαν να καταστείλουν τις φλεγμονές, μετά από μία εβδομάδα έγινε ρήξη της επιφανείας του δέρματος και από τα γυναικεία όργανα της Ήραΐδος έπεσε ανδρικό μόριο με διδύμους γεννητικούς αδένες (όρχεις) χρωμένων δέ αυτών θεραπείαις αίς υπελάμβανον καταστελείν τάς φλεγμονάς, έβδομαίας δ' ούσης ρήξιν επιγενέσθαι της επιφανείας, και προσπεσείν έκ τών τής Ήραϊδος γυ¬ναικείων αιδοίον ανδροίον έχον διδύμους προσκειμένους].
Αυτό το συμβάν έγινε χωρίς να είναι παρών κάποιος από τους ια¬τρούς ή τους άλλους παρευρισκομένους, εκτός από την μητέρα της και δύο υπηρέτριες. Όλοι έμειναν με ανοικτό το στόμα, φρόντισαν την Ήραϊδα και αποσιώπησαν το γεγονός, [τήν δέ ρήξιν τούτων και το πάθος γενέσθαι μήτε Ιατρού μήτ' άλλων τών έξωθεν παρόντων πλήν μητρός καί δύο θεραπαινίδων. Τότε μέν ούν αχανείς γενομένας διά τό παράδοξον τήν ενδεχομένην επιμέλειαν ποιήσασθαι τής Ηραϊδος και κατασιωπήσαι το γεγονός].Αυτή, όταν της πέρασε ή ασθένεια, φορά γυναικείο φόρεμα και φερόταν σαν καλή παντρεμένη νοικοκυρά. Επειδή όσοι γνώριζαν θεωρούσαν ότι είναι ερμαφρόδιτη, και επειδή κατά την συμβίωση της με τον άνδρα της δεν ήθελε την κατά φύσιν επαφή, θεώρησαν ότι έπρεπε νά μιλήση αύτη γιά τήν αρσενική της συμπεριφορά, [τήν δέ απολυθείσανν τής νόσου τήν εσθήτα φορείν γυναικείαν, καί τήν άλλην αγωγήν οικουρόν καί ύπανδρον διαφυλάττειν, καταδοξάζεσθαι δέ υπό τών συνειδότων τήν περιπέτειαν ερμαφρόδιτον είναι, καί κατά τήν γεγενημένην μετ' ανδρός συμβίωσιν, τής κατά φύσιν επιπλοκής αντιπραττούσης, δοκείν αυτήν ταίς αρρενικαίς συμπεριφοραίς καθωμιλήσθαι].Όταν γύρισε ό Σαμιάδης και ζήτησε την γυναίκα του, εκείνη δεν τολμούσε να τον αντικρύση στα μάτια από ντροπή και ο Σαμιάδης το έφερε βαρέως, [λανθανούσης δέ τούς εκτός τής διαθέσεως ταύτης επαναλθείν τον Σαμιάδην και καθάπερ ήν επιβάλλον την γαμηθείσαν επιζητείν ού τολμώσης δ΄εκείνης ελθείν διά τήν αισχύνην, τόν "Σαμιάδην φασί βαρέως ενεγκείν].
Αυτός ερχόταν συνεχώς και ζητούσε την σύζυγο του, ο δε πατέρας άφ' ενός δεν του επέτρεπε, άφ' έτερου δε ντρεπόταν να τού πή την αιτία,
με αποτέλεσμα να μεγαλώνη η διαφορά, [επικειμένου δέ συνεχέστερον και απαιτούντος την σύμβιον, και τού πατρός μή συγχωρούντος μέν, αισγυνομένου δέ τήν αιτίαν ειπείν,είς μέγα ηύξετο ή διαφορά].Ό Σαμιάδης τότε πήγε στο δικαστήριο τον πατέρα της, ζητώντας αποζημίωση για το παράδοξο της συμπεριφοράς, [έπενεγκειν τε διά τούτο δίκην τώ πατρί περί της ιδίας γυναικός, τής τύχης ώσπερ έν δράμασι το παράδοζον τής περιπέτειας αγούσης είς έγκλημα. ]Κατά την συνεδρίαση των κριτών και αφού ελέχθησαν πολλά για το αμφισβητούμενο σώμα, και επειδή οι δικαστές δεν ήξεραν αν έπρεπε να δικαιώσουν τον άνδρα της γυναίκας ή τον πατέρα της κόρης, τελικά απεφάσισαν ότι έπρεπε να ακολουθήση τον άνδρα της για να μάθη την αλήθεια [συνεδρευσάντων δέ τών κριτών καί λόγων ρηθέντων συμπαρείναι μεν τη κρίσει το αμφισβητούμενον σώμα, διαπορείν δέ τούς δικαστάς πότερον προσήκει τον άνδρα τής γυναικός ή τόν πατέρα τής θυγατρός κυριεύειν. Πέρας τών κριτών οιομένων δείν ακολουθείν τανδρί την γαμηθείσαν,τήν αλήθειαν διασαφήσαι].Τότε με θυμό αυτή έλυσε την εσθήτα δείχνοντας το ανδρικό μόριο και με δεινοπαθούσα φωνή ρώτησε αν κάποιοι αναγκάζουν να ζουν μαζί άνδρας με άνδρα (αποκαλύπτοντας τον λόγο πού απέφευγε τον σύζυγο της). [και θυμώ τετολμηκότι την καθυποκρινομένην εσθήτα λύσασαν δείξαι πάσι τό της φύσεως άρρεν, ρηξαί τε φωνήν δεινοπαθούσαν, εί τινες αναγκάζουσι συνοικείν ανδρί τόν άνδρα].
Τότε όλοι εξεπλάγησαν και με φωνή γεμάτη θαυμασμό επεσήμαναν το παράδοξο. Όταν απεκαλύφθη η αλλαγή (ή ντροπή), άλλαξε ή γυναικεία φύση της σε διάθεση νεαρού ανδρός, οι δε ιατροί, όταν τους επεδείχθησαν

τα φανέντα όργανα, διέγνωσαν ότι μέσα στην γυναικεία θέση υπεκρύπτετο αρσενική φύση. Και αφού πήραν δέρμα δημιούργησαν με ένα τρύπημα δίοδο, όπου έβγαιναν τα περιτ¬τώματα (δημιούργησαν δηλαδή και εδώ τεχνητή ουρήθρα). Γι' αυτό και οι γιατροί το σημείο που δημιούργησαν το συρίγγιο θεώρησαν ότι πρέπει να επουλωθή, την δε ανδρική φύση την έκαναν εύκοσμη, πού ενδεχομένως να χρειαζόταν κάποια θεραπεία, [πάντων δέ καταπλαγέντων καί φωνή θαυμαζούση το παράδοξον επισημαινομένων, τήν μέν Ηραϊδα φασίν αποκαλυφθείσης τής αισχύνης μεταμφιάσασθαι τόν γυναικείον κόσμον είς νεανίσκου διάθεσιν τούς δέ ιατρούς, επιδειχθέντων αυτοίς τών φανέντων, γνώναι ότι κατεκέκρυπτο φύσις άρρενος έν ωοειδεί τόπω φύσεως θηλείας, καί δέρματος περιειληφότος παρά τό σύνηθες την φύσιν σύντρησις εγεγένητο, δι' ών εξωδεύοντο τά περιττώματα- διόπερ τον προσεσυριγγωμένων τόπον ελκώσαντας δείν κατουλώσαι, τήν δέ ανδρός φύσιν εύκοσμον ποιήσαντας σύν ενδεχομένη δόξαι κεχρήσθαι θεραπεία].Τότε η Ηραϊς μετωνομάσθη σε Διόφαντο, όπως ο πατέρας της, συγκαταλέχθηκε δε στους ιππείς.Όμως, όταν παρατάχθηκε μαζί με τον βασιλιά, αναγκάσθηκε να φύγη από την πόλη, διότι έγινε γνωστός ένας παλαιότερος χρησμός, πού ως τότε αγνοείτο, ο οποϊος έλεγε ότι ο βασιλεύς των Αβών θα σφαχθή, όταν γεννηθή ο δίμορφος. [την δ'
Ηραϊδα μετονομασθεϊσαν Διόφαντον εις τούς ιππείς καταλεχθήναι, καί σύν τω βασιλεί παραταξάμενον εις τάς Άβας συναναχωρήσαι. Διό καί τόν πρότερον αγνοούμενον χρησμόν τότε γνωσθήναι, σφαγέντος τού βασιλέως εν ταίς Άβαις καθ'όν τόπον ό δίμορφος εγεγένητο].

Ο δε Σαμιάδης, εξ αιτίας του έρωτος καί όντας δούλος της προηγουμένης συνήθειας, άλλα καί διακατεχόμενος από ντροπή λόγω του παρά φύσιν γάμου, άφησε όλη την περιουσία του στον Διόφαντο με διαθήκη και ο ίδιος πέθανε, αφού το αποτέλεσμα ήταν η μεν γυναίκα να πάρη την τόλμη και την δόξα τού ανδρός, ο δε άνδρας νά γίνη ασθενέστερος της γυναικείας ψυχής. [τόν δέ Σαμιάδην λέγουσιν, έρωτι καί τή προγεγενημένη συνήθεια δεδουλωμένον, αισχύνη τε τού παρά φύσιν γάμου συνεχόμενον, τής μέν ουσίας τον Διόφαντον αναδείξαι διαθήκη κληρονόμον, εαυτόν δέ τού ζήν με-ταστήσαι, ώστε τήν μέν γυναίκα γεγενημένηνν ανδρός αναλαβείν δόζαν και τόλμαν, τόν δ' άνδρα γυναικείας ψυχής ασθενέστερον γενέσθαι].Τά ίδια γεγονότα αναφέρουν εκτός απo τον Διόδωρο, o Φώτιος (Κώδιξ 244 σελ. 378ο), και ό Ποσειδώνιος (Fragment 85, 84 - 108),



όλοι δε αυτοί, επιπροσθέτως αναφέρουν ότι και στην Νεάπολη και σε άλλους τόπους ιστορούνται παρόμοια γεγονότα, όχι επειδή υπάρχει δίμορφος τύπος, διότι αυτό είναι αδύνατο, αλλά επειδή ή ίδια ή φύ-
ση έχει ψευδογραφήσει (τόν έναν τύπο) πρός έκπληξη καί απάτη τών ανθρώπων. Και τίς περιπέτειες αυτές τίς γράψαμε, όχι γιά ψυχαγωγία άλλα για ωφέλεια αυτών που τα διαβάζουν. Γιατί πολλοί νομίζοντας ότι αυτοί είναι τέρατα, (και δεν το νομίζουν αυτό μόνο ιδιώτες αλλά και έθνη η και πόλεις), πιστεύουν σε δεισιδαιμονίες [Ομοίως δ' έν τή Νεαπόλει και κατ' άλλους τόπους πλείονας ιστορούνται γεγονέναι τοιαύται περιπέτειαι, ούκ άρρενος και Θηλείας φύσεων είς δίμορφον τύπον δημιουργηθείσης, αδύνατον γάρ τούτο, αλλά τής φύσεως διά τών τού σώματος μερών ψευδογραφούσης «είς έκπληξιν και απάτην τών ανθρώπων. Διόπερ καί ημείς τάς περιπέτειας ταύτας αναγραφής ηξιώσαμεν, ού ψυχαγωγίας αλλ' ωφελείας ένεκα τών αναγιγνωσκόντων. Πολλοί γάρ τέρατα τα τοιαύτα νομίζοντας είναι δυσειδαιμονούσιν, ούκ ιδιώται μόνον αλλά και έθνη καί πόλεις].Στα «Σχόλια στόν Λουκιανό»
(work 80,5 section 4), αναφέρονται επίσης τα εξής για τις περιπτώσεις αλλαγής φύλου:
[ότι τον Τειρεσίαν φασί μάντιν είναι καί εκ γυναικός είς άνδρα με-ταβαλείν, ούχ ότι τούτο γέγονεν - ουδέ γάρ οιόν τε -, περιεργότερον δέ τά γυναικών εξειπόντα ήθη τε καί πάθη τούτο φημισθήναι.Ο μέντοι Σικελιώτης ιστοριογράφος Διόδωρος (32,11) ιστορεί τι τοιούτον, τό μέν παλαιόν, τό δέ καί επ' αύτού γεγονός και γυναίκα Καλλώ
γενομένην και λεγομένην ανοιδήσαι, πρός τώ ητρίω καθάπερ τι φύμα σκληρόν, ου περιρραγέντος τό ανδρείον αναβλαστήσαι, καίτοι καί γημαμένην ανδρί αφ' ού τής μέν γυναικωνίτιδος απαναστήναι καί τής ταλασιουργίας αποστήναι, ανδρών δέ μεταμφιάσασθαι σχήμα και κλήσιν απολαβείν Κάλλωνα μεταφημισθέντα και στρατιώτην βίον επανελθείν].
Ὀπως και να έχη το θέμα η παράθεση των κειμένων μας πιστοποιεί ότι ένα τόσο σπουδαίο ιατρικό επίτευγμα, όπως ή αλλαγή φύλου, και συγκεκριμένα η πρώτη εγχείριση αλλαγής φύλου στον κόσμο έγινε από τους αρχαίους Έλληνες, πιστοποιώντας για μία ακόμη φορά ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι σε τόσο μακρυνή εποχή ήσαν πρωτοπόροι σε όλα.

Αυτή η έρευνα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΛΛΗΝΟΡΑΜΑ τον Φεβρουάριο του 2008.Τεύχος 47