ΟΤΑΝ Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΜΠΝΕΕΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥΣ... Ερρίκος Σλήμαν εναντίον λόρδου Έλγιν

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου
Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου
Ιστορικού – Συγγραφέως

Αντιπροέδρου τού Συνδέσμου τών Απανταχού Λακώνων «Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ»


Αφορμή για το εν λόγω άρθρο αγαπητοί φίλοι, απετέλεσε η αποκατάσταση τής ιστορικής αληθείας, αφορμής δοθείσης εκ μιας συζητήσεως την περασμένη εβδομάδα σε κάποιο φιλικό σπίτι. Ένας συνδαιτυμόνας παραλλήλισε, ατυχώς κατά την γνώμη μου, τον Έλγιν με όλους τους ξένους που ασχολήθηκαν με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς τής Ελλάδος και όχι μόνο. Επέκρινε μάλιστα ιδιαιτέρως τον Σλήμαν, κατηγορώντας τον ότι έκλεψε τους θησαυρούς τού Πριάμου. Του εξήγησα ότι τα πράγματα δεν ήσαν έτσι όπως τα έλεγε και οι αφορισμοί τοιούτου είδους δεν συνέβαλλαν στην ακριβή αξιολόγηση τού σπουδαίου και ξεχωριστού έργου τού Σλήμαν! Ο Έλγιν ήταν αποδεδειγμένα ένας κλέφτης αρχαιοτήτων. Έκλεβε απείρως περισσότερα και πολυτιμότερα από όσα υποτίθεται ότι πλήρωνε στους κατακτητές τούρκους. Δεν αγαπούσε πραγματικά τον ελληνικό πολιτισμό, μιας και κατέστρεψε άγαρμπα το σημαντικώτερο μνημείο πολιτισμού για την ανθρωπότητα, τον κολοφώνα τής Δημοκρατίας, τον Παρθενώνα, μόνο και μόνο για να καρπωθεί τα γλυπτά του!
Ο Σλήμαν αντιθέτως λάτρευε κάθε τι ελληνικό! Κι αν ο ενθουσιασμός του τον έσπρωξε σε κάποια στιγμή σε αλόγιστη βία, πού κατέστρεψε αρχαιολογικά ευρήματα, σε αντίθεση με τον Έλγιν που δεν ασχολήθηκε ποτέ με τίποτε το ελληνικό, πλην της αρχαιοκαπηλίας, ο Σλήμαν ερχόμενος σε αντίθεση με τους «ειδικούς» επιστήμονες αρχαιολόγους τής εποχής του, απέδειξε πως ό,τι εκείνοι θεωρούσαν παραμύθι (και εννοώ τον Όμηρο) ήταν ιστορική αλήθεια! Εξ άλλου όλες οι σημαντικές ανακαλύψεις που έχουν σχέση με τις ρίζες τής ελληνικής ιστορίας, έγιναν από μη ειδικούς! Ο Έβανς φερ’ ειπείν, που ανεκάλυψε και ανέδειξε τα μνημεία του μινωϊκού πολιτισμού, ο Μάϊκλ Βέντρις, που αποκρυπτογράφησε την Γραμμική Γραφή Β΄ αποδεικνύοντας την ελληνικότητά της, όπως και ο Σλήμαν, που ανέδειξε τον μυκηναϊκό πολιτισμό, αποδεικνύοντας την ελληνικότητά του και την ιστορικότητα των λόγων τού Ομήρου, δεν ήσαν «ειδικοί». Οι «ειδικοί» έλεγαν τα αντίθετα!
Ας δούμε, όμως την μεγάλη προσφορά τού σπουδαίου αυτού ανδρός στην ανάδειξη τού ελληνικού πολιτισμού για να καταλάβουμε από την σύγκριση γιατί σήμερα η Ελλάδα προβάλλει πλημμελώς την βαριά βιομηχανία της, τον ελληνικό πολιτισμό, επικεντρώνοντάς τον μόνο σε κάποια μνημεία και κάποια μουσεία. Θα καταλάβετε ότι για να προβάλλει κάποιος κάτι και να το υπερασπισθεί πρέπει πρώτα να το έχει λατρέψει! Όταν λοιπόν ελλείπει η αγάπη των ασχολουμένων «ειδικών» με το προγονικό παρελθόν, κάτι που όπως θα δούμε, ο Σλήμαν θεωρούσε στοιχείο ψυχής και κανόνα ζωής, το αποτέλεσμα είναι κι αυτό ελλιπές!

Το 1822, λοιπόν, γεννήθηκε στην Γερμανία ένα παιδί, πού επρό¬κειτο να μετατρέψει τις αρχαιολογικές ανασκαφές σε μία από τις ρομαντικές περιπέτειες αιώνος του. Ό πατέρας του είχε το πάθος τής αρχαίας ιστορίας και τον ανέθρεψε με τις διηγήσεις τού Ομήρου για την πολιορκία τής Τροίας και τις περιπλανήσεις τού Οδυσσέως. «Με μεγάλη λύπη», γράφει ο Σλήμαν «τον άκουσα να λέγει ότι ή Τροία είχε καταστραφεί τόσον ολοκληρωτικά, ώστε εξηφανίσθη δίχως να αφήσει κανένα ίχνος της υπάρξεως της».
Σε ηλικία οκτώ ετών και μετά από σκέψη, ο Ερρίκος Σλήμαν ανεκοίνωσε την πρόθεσή του να αφιερώσει την ζωή του στην ανακάλυψη τής χαμένης πόλεως, της Τροίας. Σε ηλικία δέκα ετών παρουσίασε στον πατέρα του μία λατινική πραγματεία για τον Τρωϊκό πόλεμο. Κατά το 1836 έφυγε από το σχολείο και επήγε υπάλληλος σε ένα παντοπωλείο. Το 1841 επιβιβάσθηκε στο Αμβούργο ως καμαρότος σε ένα πλοίο, πού θα πήγαινε στην Νότιο Αμερική. Μετά δώδεκα ημέρες το πλοίο βυθίσθηκε. Το πλήρωμα έμεινε επί εννέα ώρες μέσα σε μία βάρκα, που τα κύματα την έφεραν στις ακτές της Ολλανδίας.
Ό Ερρίκος Σλήμαν έγινε εμποροϋπάλληλος και κέρδιζε εκατόν πενήντα δολλάρια τον χρόνο. Τα μισά από τα χρήματα αυτά τα ξόδευε σε βι¬βλία και ζούσε με τα άλλα μισά και τα όνειρα του. Ή ευφυΐα του και ή εργατικότητά του έφεραν τα φυσικά τους αποτελέσματα.
Σε ηλικία είκοσι πέντε ετών ήταν ανεξάρτητος έμπορος και είχε συμφέροντα σε τρεις ηπείρους. Σε ηλικία τριάντα έξι ετών έχοντας πλέον αρκετά χρήματα, απεσύρθη από το εμπόριο και αφιέρωσε όλον τον καιρό του στην αρχαιολογία. «Μέσα στην φασαρία του εμπορίου ποτέ δεν είχα ξεχάσει την Τροία ή την συμφωνία πού είχα κάμει με τον πατέρα μου για να την ανασκάψω»,γράφει ο ίδιος.

ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΜΕΣΩ ΑΡΧΑΙΩΝ
Στα εμπορικά του ταξίδια είχε την συνήθεια να μαθαίνει την γλώσσα κάθε χώρας, με την οποία είχε εμπορικές δοσοληψίες και να γράφει στην γλώσσα αυτή το ημερολόγιό του. Με την μέθοδο αυτή έμαθε αγγλικά, γαλλικά, ολλανδικά, ισπανικά, πορτογαλικά, ιταλικά, ρωσικά, σουηδικά, πολωνικά και αραβικά! Πήγε στην Ελλάδα, μελέτησε την γλώσσα και γρήγορα έμαθε να διαβάζει τα αρχαία και τα νέα ελληνικά με την ίδια ευχέρεια όπως και τα γερμανικά!
Και εδώ αξίζει τον κόπο να δούμε πώς ο Σλήμαν έμαθε τα αρχαία ελληνικά με την μέθοδο τών ζωντανών γλωσσών, σε πείσμα τής Δραγώνα και του Κριαρά, «ειδικών» περί την γλώσσα δύο περίπου αιώνες μετά, και με βάση εκείνα έμαθε μετά όλες τις άλλες γλώσσες! Την περιγραφή τού Σλήμαν αναφέρει ο σπουδαίος Will Duran, στο εξαίρετο έργο του «Ο βίος των Ελλήνων» (εκδόσεις Δημητράκου).
«Δια να μάθω γρήγορα το ελληνικόν λεξιλόγιον», γράφει ο Σλήμαν, «επρομηθεύθην μίαν νεοελληνικήν μετάφρασιν τού «Παύλου και της Βιργινίας» και την εδιάβασα συγκρίνων κάθε λέξιν με την αντίστοιχόν της είς το γαλλικόν πρωτότυπον. Όταν ετελείωσα, ήξευρα τουλάχιστον τάς μισάς από τάς ελληνικάς λέξεις που περιείχε το βιβλίον. Και αφού επανέλαβα το πείραμα, τάς έμαθα όλας ή σχεδόν όλας, δίχως να χάσω ούτε ένα λεπτόν προς χρησιμοποίησιν λεξικού... Από την ελληνικήν γραμματικήν έμαθα μόνον τας κλίσεις τών ονομάτων και τα ρήματα και ποτέ δεν έχασα τον πολύτιμον καιρόν μου εις την μελέτην τών κανόνων της. Επειδή είδα παιδιά, τα οποία αφού εβασανίσθησαν επί οκτώ χρόνια και πλέον εις το σχολείον με τους βαρετούς κανόνας τής γραμματικής, δεν ημπορούν να γράψουν μίαν επιστολήν εις τα αρχαία ελ¬ληνικά δίχως να κάμουν εκατόν φρικτά λάθη, εσκέφθην ότι η μέθοδος πού ακολουθούσαν οι διδάσκαλοι θα έπρεπε να είναι λανθασμένη... Έμαθα αρχαία ελληνικά, όπως θα εμάνθανα μίαν ζωντανήν γλώσσαν».

Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΝΤΟΥ
Η Ελλάδα λοιπόν πανταχού παρούσα στην ζωή του! «Δεν θα ημπορούσα να ζήσω παρά μόνον είς κλασσικόν έδαφος», τόνιζε σε κάθε στιγμή. Επειδή μάλιστα ή Ρωσίδα σύζυγός του αρνήθηκε να φύγει από την Ρωσία, δημοσίευσε στις εφημερίδες μία αγγελία, ζητώντας Ελληνίδα σύζυγο καθορίζοντας μάλιστα ακριβώς τα προσόντα της. Σε ηλικία σαράντα επτά ετών διάλεξε μία Ελληνίδα σύζυγο δέκα εννέα ετών, από τις φωτογραφίες πού είχε λάβει. Την νυμφεύθηκε αμέσως. Όταν ή νέα του σύζυγος έκαμε παιδιά, ο Σλήμαν εδέχθη απρόθυμα να τα βαπτίσει, αλλά κατά την τελετή ακούμπησε ένα αντίτυπο της Ιλιάδος πάνω στο κεφάλι τους και διάβασε δυνατά εκατό δακτυλικά εξάμετρα. Ονόμασε τα παιδιά του Ανδρομάχη και Αγαμέμνονα και τους υπηρέτες του Τελαμώνα και Πέλοπα και βάπτισε την οικία του στην Αθήνα «Βελλερεφόντη». Ήταν ξετρελαμένος με τον Όμηρο!
Το 1870 κατέβηκε στην Τρωάδα και έκρινε, αντίθετα με την γνώμη όλων των σοφών, ότι ή Τροία ήταν θαμμένη κάτω από τον λόφο «Χισσαρλίκ». Αφού έκαμε διαπραγματεύσεις επί ένα έτος, έλαβε από την τουρκική κυβέρνηση την
άδεια να εξερευνήσει την τοποθεσία. Προσέλαβε ογδόντα εργάτες και
άρχισε την ανασκαφή.

Η ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ ΤΩΝ ΚΟΠΩΝ
«Όλο τον χειμώνα», γράφει ο Duran, «ένας παγωμένος άνεμος σήκωνε σύννεφα σκόνης, που τους τύφλωναν και φυσούσε με τέτοια ορμή από τις χαραμάδες τής καλύβας τους, ώστε το βράδυ δεν μπορούσαν να κρατήσουν αναμμένη λάμπα... Δεν είχαμε τίποτε να μας ζεστάνει», έγραφε ο Σλήμαν «εκτός από τον ενθουσιασμό μας για το μεγάλο έργο τής ανακαλύψεως τής Τροίας».
Πέρασε ένας χρόνος πριν ανταμειφθούν οι κόποι τους. Μία ημέρα η σκαπάνη ενός εργάτου ανεκάλυψε ένα μεγάλο χάλκινο αντικείμενο και αυτό, όταν ανοίχθηκε, φανέρωσε έναν εκπληκτικό θησαυρό από εννέα χιλιάδες περίπου αργυρά και χρυσά αντικείμενα. Ο πονηρός Σλήμαν έκρυψε το εύρημα κάτω από το σάλι τής γυναίκας του και έστειλε τους εργάτες του να αναπαυθούν. Ύστερα έτρεξε στο καλύβι του, κλείδωσε την θύρα, άπλωσε τα πολύτιμα αντικείμενα επάνω στο τραπέζι, συνοδεύοντας και συνδέοντας με αγάπη το καθένα από αυτά με κάποια περικοπή τού Ομήρου, στόλισε την γυναίκα του με ένα αρχαίο διάδημα και έστειλε μηνύματα στους φίλους του στην Ευρώπη ότι ανεκάλυψε το «θησαυροφυλάκιο του Πριάμου». Κανένας δεν τον πίστεψε. Μερικοί επικριτές του, μάλιστα, τον κατηγόρησαν ότι είχε τοποθετήσει μόνος του τα αντικείμενα εκεί πού τα είχε βρει, ενώ ταυτοχρόνως η Υψηλή Πύλη τον μήνυσε, διότι πήρε χρυσό από το τουρκικό έδαφος! Έσπευσαν όμως επί τόπου σοφοί διεθνούς κύρους, όπως ο Virchow, ο Dörpfeld και ο Burnouf, οι οποίοι επιβεβαίωσαν τις εκθέσεις τού Σλήμαν και συνέ¬χισαν μαζί του το έργο, χάρις στο οποίο απεκαλύφθη η μία θαμμένη Τροία μετά την άλλη. Το πρόβλημα, όμως, δεν ήταν πλέον αν υπήρξε Τροία, αλλά ποια από τις εννέα Τροίες πού απεκαλύφθησαν ήταν το Ίλιον της Ιλιάδος.

Η ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΤΙΣ ΜΥΚΗΝΕΣ
Το 1876 ο Σλήμαν απεφάσισε να επιβεβαιώσει το Ομηρικό έπος και από άλλη πλευρά και να αποδείξει ότι και ο Αγαμέμνων επίσης ήταν πραγματικός. Με οδηγό την κλασσική περιγραφή τής Ελλάδος από τον Παυσανία, έσκαψε τριάντα τέσσαρα πηγάδια στις Μυκήνες. Οι Τούρκοι τότε διέκοψαν το έργο του ζητώντας τα μισά από τα ευρήματά του στην Τροία. Επειδή δεν ήθελε να αφήσει το «Θησαυροφυλάκιο τού Πριάμου» να παραμείνει αθέατο στην Τουρκία, ο Σλήμαν έστειλε κρυφά τα αντικείμενα στο Κρατικό Μουσείο τού Βερολίνου, πλήρωσε στην Υψηλή Πύλη πέντε φο¬ρές μεγαλύτερη αποζημίωση από όση του ζήτησε και συνέχισε τις ανασκαφές στις Μυκήνες.
Και πάλι, όμως, ανταμείφθηκε. Και όταν είδε τους εργάτες του να του φέρνουν σκελετούς, αγγεία, κοσμήματα και χρυσά προσωπεία, τηλεγράφησε με χαρά στον βασιλέα της Ελλάδος ότι είχε ανακαλύψει τους τάφους τού Ατρέως και του Αγαμέμνονος. Το 1884 πήγε στην Τίρυνθα, οδηγούμενος και πάλι από τον Παυσανία, και απεκάλυψε το μεγάλο ανάκτορο και τα κυκλώπεια τείχη πού είχε περιγράψει ο Όμηρος.

Σπανίως άνθρωπος προσέφερε τόσες υπηρεσίες στην αρχαιολογία. Είχε τα ελαττώματα των αρετών του, διότι ο ενθουσιασμός του τον έσπρωξε σε αλόγιστη βία, πού κατέστρεψε ευρήματα ή έφερε σύγχυση, για να φθάσει αμέσως στον σκοπό που επεδίωκε. Προτιμώ όμως έναν ενθουσιώδη άνθρωπο, που στην προσπάθειά του να αναδείξει αυτό που πιστεύει, προβαίνει και σε κάποιες καταστροφές, χάριν της επιστήμης, παρά κοινούς αρχαιοκάπηλους, που καταστρέφουν για το κέρδος ή για το προσωπικό όφελος, ή φοβισμένους και αδιάφορους «ειδικούς», οι οποίοι προκειμένου να μη διαταραχθεί η μακαριότητά τους ή να μη προβληθεί κάποιος άλλος, αφήνουν τα μνημεία στην αφάνεια και την σύγχρονη ιστορία στην άγνοια! Το αποτέλεσμα μετρά!
Ο κόσμος των σοφών αμφέβαλλε για τους ισχυρισμούς του ενώ ο ίδιος εξακολούθησε με θάρρος τις ανασκαφές έως την στιγμή πού τον κατέβαλε ή αρρώστια. Απέθανε το 1890 εξαντλημένος από τις κλιματικές συνθήκες, την εχθρότητα τών σοφών και τον ακατάπαυστο πυρετό τού ονείρου του.
Όπως ο Κολόμβος, είχε ανακαλύψει έναν κόσμο περισσότερο σπουδαίο από εκείνον πού αναζητούσε, έτσι κι ο Σλήμαν είχε ανακαλύψει κάτι πιο σημαντικό. Τα κοσμήματα τής Τροίας ήσαν κατά πολ¬λούς αιώνες παλαιότερα από τον Πρίαμο, και την Εκάβη. Και οι τάφοι εκείνοι δεν ήσαν οι τάφοι τών Ατρειδών, αλλά τα ερείπια ενός Αιγαιακού πολιτισμού στην ηπειρωτική Ελλάδα, που ήταν τόσο παλαιός όσο και ο Μινωϊκός τής Κρήτης. Δίχως να το γνωρίζει ο Σλήμαν είχε αποδείξει τον περίφημο στίχο του Ορατίου – vixerunt multi fortes ante Agamemnona – (έζησαν πολλοί γενναίοι πριν από τον Αγαμέ¬μνονα). Κατά το τέλος μάλιστα της ζωής του ο Dörpfeld και ο Virchow, σχεδόν τον έπεισαν ότι είχε βρει τα λείψανα όχι του Αγαμέμνονος αλλά μιας πολύ παλαιότερης γενεάς.
Από έτους εις έτος, καθώς οι αρχαιολόγοι προχωρούσαν στις ανασκαφές τους στην Πελοπόννησο την Αττική, τα νη¬σιά, την Εύβοια, την Βοιωτία, την Φωκίδα και την Θεσσαλία, το έδαφος τής Ελλάδος απέδωσε τα λείψανα ενός πολιτισμού προϊστορικού.
«Ο πολιτισμός είναι πάντα - παλαιότερος από όσο πιστεύουμε», γράφει ο Duran. Μάλιστα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι μεταγενέστερες ανασκαφές τών Μυκηνών έφεραν στο φως νέα σημαντικά ευρήματα τάφων, τα οποία απεκάλυψαν την ύπαρξη ισχυρών βασιλέων και μεγάλου πολιτισμού, πολλούς αιώνες πριν από την εποχή τού Τρωϊκού πολέμου και του Αγαμέμνονος!