Ελληνορθόδοξη εκκλησία και ελληνική γλώσσα

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου
Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου
Ιστορικού – Συγγραφέως
Αντιπροέδρου τού Συνδέσμου τών Απανταχού Λακώνων «Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ»

Η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία έχει υπάρξει στην διαδρομή τής ιστορίας ο βασικώτερος πυλώνας διατηρήσεως της ελληνικής γλώσσας. Σε δύσκολους για την πατρίδα μας καιρούς, η εκκλησία διέσωσε την ελληνική γλώσσα και την μετάγγισε σαν λεκτικό αίμα στο τραυματισμένο και αιμορραγούν σώμα τού ελληνικού λαού! Η σημασία αυτής τής προσφοράς είναι μεγάλη και χρειάζεται ανάλυση. θεωρώ όμως αναγκαίο, προτού ξεκινήσουμε αυτή την ανάλυση του θέματος, να διευκρινίσουμε μία σημαντική διαφορά μεταξύ δύο λέξεων: Της «επαναλήψεως» και της «παπαγαλίας».
«Η επανάληψις μήτηρ της μαθήσεως» λέει ο θυμόσοφος λαός μας. Και πράγματι, η επανάληψη είναι ο τρόπος εκμαθήσεως κάθε θέματος, το οποίο, όμως, έχουμε πρώτα κατανοήσει και επιθυμούμε, στην συνέχεια, να το εμπεδώσουμε! Ποιόν ρόλο, όμως, έχει η επανάληψη στην εκμάθηση της μητρικής γλώσσας; Ας τα εξετάσουμε όλα αυτά λίγο πιο αναλυτικά.

Μητρική γλώσσα

«Μητρική» λέγεται η γλώσσα, την οποία μαθαίνουμε από την μητέρα μας! Αυτό γίνεται κυρίως με την επανάληψη, η οποία ξεκινά από την αίσθηση μιας λέξεως και καταλήγει στην κατανόηση τής έννοιάς της. Όταν για παράδειγμα η μητέρα λέει στο παιδί της "σ’ αγαπώ" και συνοδεύει αυτή την λέξη με μία αγκαλιά και ένα φιλί, τότε κάθε φορά που το επαναλαμβάνει, προσφέρει στο παιδί της την κατανόηση της λέξεως "αγάπη"! Αυτή, λοιπόν, είναι η ουσία τής εκμαθήσεως μιας γλώσσας. Η κατανόηση των λέξεων! Ο εκμάθηση τού μηχανισμού θα έλθει μετά. Όταν για παράδειγμα το παιδί των τριών ή τεσσάρων ετών, το οποίο δεν έχει πάει ακόμη στο σχολείο λέει στην μητέρα του «μαμά θέλω παγωτό», δεν ξέρει ότι το "θέλω" είναι "ρήμα", το "παγωτό" είναι "ουσιαστικό" και "αντικείμενο του ρήματος" κ.λπ. Ξέρει όμως ότι το "θέλω" είναι η αίσθηση μιας επιθυμίας, που την εκφράζει συχνά (θέλω βόλτα, θέλω ποδήλατο, θέλω καραμέλα), ενώ το "παγωτό" είναι ένα ωραίο παγωμένο πράγμα, που το δροσίζει στην ζέστη!

Λανθασμένη μέθοδος

Από αυτό και μόνο το παράδειγμα καταλαβαίνουμε πόσο λανθασμένη ήταν η μέθοδος εκμαθήσεως αρχαίων ελληνικών επί τόσα χρόνια, πολλώ δε μάλλον σήμερα, που για να σου διδάξει ο καθηγητής το ρήμα «λύω», διαβάζει πάνω από το ρήμα στην γραμματική: «Παράδειγμα βαρυτόνου, φωνηεντολήκτου, καταληκτικού ρήματος πρώτης συζυγίας σε -ω»!!! Τόσες λέξεις για να σου πουν το «λύω, λύεις, λύει...»! Λανθασμένη μέθοδος σημαίνει αποκρουστική διάθεση απέναντι στο μάθημα!
Κι όμως! Αν χρησιμοποιούσαμε την μέθοδο της επανάληψης, θα είχαμε μάθει καλύτερα τα αρχαία ελληνικά! Εφ’ όσον επανάληψη σημαίνει «την πράξη και το αποτέλεσμα τού επαναλαμβάνω», αφού όμως έχω πρώτα κατανοήσει την έννοια, είναι βέβαιο ότι δι’ αυτής θα μάθω εύκολα και την μέθοδο! Στο τετράτομο σύγγραμά μου με τον τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΣΤΙ, Μέθοδος εκμαθήσεως αρχαίων Ελληνικών άνευ διδασκάλου», έχω προτείνει αυτή την μέθοδο. Έχω επιλέξει κείμενα, τα οποία μαθαίνοντάς τα «από στήθους» δια της επαναλήψεως και αφού ένα παιδί έχει πρώτα κατανοήσει το νόημα των λέξεων που τα αποτελούν, δια της μεθόδου αυτής θα βοηθηθεί να μάθει πού να βάζει σωστά τον κάθε όρο! Το ρήμα, το υποκείμενο, το αντικείμενο, τους προσδιορισμούς! Επαναλαμβάνοντας ένα κείμενο μαθαίνει τον τρόπο να μιλάει σωστά, βάζοντας τον κάθε όρο στην σωστή του θέση! Αυτό δεν είναι «παπαγαλία»! «Παπαγαλία» είναι η ιδιότητα τού παπαγάλου, ο οποίος επαναλαμβάνει λέξεις, χωρίς να γνωρίζει την σημασία τους. Απλώς ξαναλέει ό,τι ακούει! Η "παπαγαλία", όμως, δεν είναι "επανάληψη", αφού ξέρουμε ότι κατά την επανάληψη, για να καταστεί αυτή "μήτηρ της μαθήσεως" πρέπει να προυπάρχει υποχρεωτικώς κατανόηση των λέξεων!

Η προσφορά της εκκλησίας στην διάσωση της ελληνικής

Ανέφερα τα παραπάνω για να τονίσω την μεγάλη προσφορά της εκκλησίας στην διάσωση, εκμάθηση και κατανόηση της ελληνικής γλώσσας στο βάθος των αιώνων! Όντως, το ευαγγέλιο, το οποίο εγράφη στην «ελληνιστική κοινή», διέσωσε και διέδωσε την ελληνική γλώσσα! Κατά την τουρκοκρατία, και κυρίως τους πρώτους αιώνες της, όπου υπήρχαν μόνο κρυφά σχολειά, η "οκτώηχος" και το "ψαλτήρι" ήσαν τα αναγνωστικά ενός υποτιθέμενου δημοτικού σχολείου! Οι γονείς ή οι παππούδες πολλών από εμάς, οι οποίοι πήγαν μόνο λίγες τάξεις στο δημοτικό, επειδή εκκλησιάζονταν ανελλιπώς κάθε Κυριακή και εορτή, πολλές φορές μάλιστα ψέλνοντας, μάθαιναν την Θεία Λειτουργία απ’ έξω, "από στήθους" όπως λέμε, και με αυτόν τον τρόπο μάθαιναν και σωστά τα ελληνικά!
Η έκφραση "από στήθους" δηλώνει από μόνη της τον ενστερνισμό, την κατανόηση, που κάνει μία λέξη κτήμα τού κάθε ανθρώπου, μέσα του! Η έκφραση "από στήθους" σημαίνει "από μνήμης" και η ορθή μνήμη προϋποθέτει την κατανόηση! Αυτή ήταν και είναι η μεγάλη προσφορά της εκκλησίας στην διάσωση της ελληνικής γλώσσης! Γι’ αυτό χτυπώντας την ορθοδοξία και τα θρησκευτικά, χτυπούν έμμεσα την ελληνική γλώσσα! Διότι παιδιά που δεν εκκλησιάζονται, που δεν προσεύχονται, που δεν κατανοούν το «Πάτερ ημών», δεν είναι δυνατόν να μάθουν να μιλούν και σωστά ελληνικά!

Η «μετάφραση» των Ευαγγελίων στην δημοτική

Σαν να μην έφθαναν, όμως, όλα αυτά που συμβαίνουν στην πατρίδα μας, επανήλθε πριν λίγο καιρό ένα θέμα, το οποίο έχει επανακάμψει πολλές φορές μέχρι σήμερα, ευτυχώς ανεπιτυχώς. Είναι το θέμα της «μεταφράσεως των ευαγγελίων» στην δημοτική. Μα είμαστε καλά; Ο ρόλος της ελληνορθοδόξου («greek orthodox churtch» όπως λέγεται διεθνώς) εκκλησίας, ήταν κυρίως εθνικός. Εκτός αν στην αποβολή του όρου «εθνικός» από το υπουργείο (α)παιδείας, συνηγορεί σιωπηλά και αυτή. Μέσα στον εθνικό αυτόν ρόλο, πέρα από τον καθαρά «δογματικό», συμπεριλαμβάνεται και η γλώσσα.
Αναφέρω τον δογματικό, διότι τα Ευαγγέλια τού Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού, εγράφησαν στην ελληνική και, μέσω αυτής της γλώσσας, διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο. Οι άλλοι χριστιανικοί λαοί, που μετέφρασαν τα ευαγγέλια στις γλώσσες τους, από τα ελληνικά το έκαναν. Έχουμε λοιπόν το προνόμιο να είμαστε κάτοχοι μιας γλώσσης μοναδικής και θείας. Και τι λέμε; Επειδή το ποίμνιο δεν καταλαβαίνει την απλή καθαρεύουσα, να του τα κάνουμε «νιανιά» σε ένα νεοελλαδικό ιδίωμα, το οποίο θα αφαιρέσει από τα κείμενα αυτά όλο το νόημα και όλη την ομορφιά τους.
Καταλαβαίνετε; Αντί να λάβει η εκκλησία υπεύθυνη θέση για να διδαχθεί σωστά η ελληνική γλώσσα με την ιστορική ορθογραφία της, την ιστορική γραμματική της τους κανόνες της, το πολυτονικό, τις προθέσεις, θέλει να "μεταφράσει" την Αγία Γραφή σε ένα ιδίωμα, το οποίο δεν περιλαμβάνει τίποτε από αυτά, συμβάλλοντας με την σειρά της στην καταστροφή τού υψίστου εργαλείου του νου! Της ελληνικής γλώσσης!

Μία παλαιότερη προσπάθεια

Πριν χρόνια είχε γίνει πάλι προσπάθεια από τους ίδιους κύκλους να μεταφρασθεί η Αγία Γραφή στο νεοελλαδικό ιδίωμα, το οποίο κάποιοι ονομάζουν «δημοτική». Είχαν μάλιστα πείσει και τον τότε Αρχιεπίσκοπο, τον μακαριστό Χριστόδουλο να συναινέσει. Το σχετικό δημοσίευμα τότε μεταξύ άλλων έλεγε: «... Ο Αρχιεπίσκοπος αποφάσισε την ανάγνωση μετάφρασης του Ευαγγελίου και της Αποστολικής Περικοπής στην Θεία Λειτουργία, κίνηση που ενέκρινε η Διαρκής Ιερά Σύνοδος. Η ανάγνωση στην δημοτική θα αρχίσει δοκιμαστικά σε ναούς της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και αργότερα θα επεκταθεί.
Σύμφωνα με τον (τότε) εκπρόσωπο Τύπου της Αρχιεπισκοπής, το ζήτημα τής κατανόησης των λειτουργικών και αγιογραφικών κειμένων από τους πιστούς, και κυρίως από τα παιδιά, απασχολούσε εδώ και καιρό την Ιεραρχία της Ελλαδικής Εκκλησίας...»
Ευτυχώς μετά από επίσκεψη στην Αρχιεπισκοπή τού τότε προεδρείου της Ελληνικής Γλωσσικής Κληρονομιάς, και με παρέμβαση του επιτίμου προέδρου της, Ακαδημαϊκού κ. Αντώνη Κουνάδη και του εξαιρέτου Γραμματέως της κ. Γιώργου Δολιανίτη, ο μακαριστός επείσθη και δεν προχώρησε σε καθιέρωση τού εγχειρήματος. Όμως επειδή αυτοί, που έχουν στοχοποιήσει την ελληνική γλώσσα δεν το βάζουν κάτω, επανήλθαν πάλι, σε αυτήν την δύσκολη για το έθνος στιγμή!

Ο εθνικός ρόλος της εκκλησίας

Αναλύσαμε προηγουμένως γιατί την εθνική γλώσσα τού κάθε ατόμου την λέμε «μητρική». Εξηγήσαμε, διότι απλούστατα την μαθαίνει από την μητέρα του, από αυτήν που του δίνει το πρώτο γάλα και ανοίγει την μητρική της αγκαλιά για να προστατεύσει το μικρό και αδύναμο παιδί. Έτσι πρέπει να κάνει και κάνει, μέχρι στιγμής, και η «Μάνα Εκκλησία». Μαθαίνει την μητρική γλώσσα στα παιδιά της. Και αυτή είναι η γλώσσα, στην οποία εγράφησαν τα Ευαγγέλια, η κοινή ελληνική! Αν δεν το καταλάβουμε αυτό, ανοίγουμε μία ακόμη κερκόπορτα για να επισπεύσουμε την άλωση της γλώσσης μας.
Η μεγάλη προσφορά τής εκκλησίας στα 400 χρόνια τής τουρκοκρατίας είναι η διάσωση της Ελληνικής Γλώσσης μέσω των εκκλησιαστικών κειμένων, τα οποία μάθαιναν "απ’ έξω", αγράμματοι κατά πλειοψηφίαν άνθρωποι, χωρίς κανένα πρόβλημα, αφού καταλάβαιναν πολύ καλά τι έλεγαν τα λόγια! Τι θα κερδίσει φερ’ ειπείν ο σύγχρονος Έλληνας αν, αντί να πει την φράση "Θεός φυλάξοι", επειδή δεν υπάρχει η ευκτική έγκλιση σήμερα, πει "Μακάρι ο Θεός να φυλάξει"; Απολύτως τίποτε. Αντιθέτως θα χάσει ακόμη έναν προμαχώνα στον πόλεμο εναντίον των δολιοφθορέων. Και βεβαίως, όταν χρειαζόμαστε πέντε λέξεις για να αποδώσουμε το όνομα δύο, κατανοούμε το σημείο παρακμής!
Αντί λοιπόν η εκκλησία να προσπαθεί να "μεταφράσει" την Αγία Γραφή, επειδή τα "γραμματισμένα" σήμερα ελληνόπουλα την κατανοούν λιγότερο από τα "αγράμματα" ελληνόπουλα του 1821, καλύτερα να προσπαθήσει να πάρει θέση και να επιβάλει την επαναφορά τής ορθής ελληνικής, της ιστορικής ορθογραφίας, της ιστορικής γραμματικής, του πολυτονικού. Η εκκλησία στον εθνικό γλωσσικό πόλεμο είναι "προμαχώνας γλώσσης" και όχι "ΚΑ-ΨΙ-ΜΙ" για την διευκόλυνση "μαμμόθρεφτων φαντάρων"!
Ευτυχώς, και σε αυτή την περίπτωση τελικώς η εκκλησία δεν συναίνεσε! Και ευχόμεθα να μη συναινέσει ποτέ σε αυτή την πρόταση, που είναι σίγουρο ότι οι ίδιοι κύκλοι θα επαναφέρουν πάλι. Ας ξανασκεφθεί τον εθνικό της ρόλο, ειδικά σήμερα, πριν ο δρόμος της Πατρίδας γίνει οριστικά και αδιέξοδος και χωρίς επιστροφή!