Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Κινητήρια δύναμη της οικονομίας των αρχαίων Αθηναίων και τροχοπέδη τής σημερινής

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου Ιστορικού – Συγγραφέως Κινητήρια δύναμη της οι¬κονομίας των Αθηναίων της αρχαιότητος και βάση της Δημοκρατίας ήταν ο θεμελιώδης θεσμός τής ατομικής ιδιοκτησίας. Πριν ακόμη από την βασιλεία του Θησέως, οι Αθηναίοι κατοικούσαν σε πολίχνες, δι¬οικούντο από κοινή συνέλευση αρχόντων και λαού και εξασφά¬λιζαν την διαβίωσή τους από τις μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες. Ο Θησεύς, έκανε τον «συνοικισμό», ονόμασε την πόλη «αι Αθήναι» παρείχε «ισοτι¬μία» στους πολίτες και επέβαλλε σε όλους φορολογικές υποχρεώ¬σεις αναλόγως της ιδιοκτησίας και των οικονομικών τους δυνατοτήτων. Και σήμερα το σύνταγμά μας (άρθρο 4 παρ. 5) προβλέπει την συνεισφορά τού πολίτου αναλόγως της δυνάμεώς του, μόνο που αυτό δεν τηρείται, λόγω ελλείψεως δημοκρατίας. Και όταν αυτή ελλείπει, πληρώνει πάντα ο μέσος και ο φτωχός πολίτης και γελούν οι φοροφυγάδες πλούσιοι. Ο Σόλων ακολούθως έδωσε πληρέστερη θεσμική εγκυρότητα στο δικαίωμα ιδιοκτησίας, διότι «κατέστησε την περι¬ουσία κτήμα εκείνου που την έχει». Όλα δείχνουν ότι οι Αθηναίοι καθιέρωσαν την ατομική ιδιοκτησία ως κεκτημένο δικαίωμα του «οπλίτη» που του παρείχε δικαιώματα πολίτη και του εξασφάλιζε την ελευθερία συναλλαγών και διάθεσης της ιδιοκτησίας του. Μεταξύ των Αθηναίων υπήρχε τέτοιος σεβασμός στο δίκαιο της ατομικής ιδιοκτησίας που ούτε ο Σόλων δεν επιδίωξε να το παρακάμψει, παρά την επιθυμία και την πίεση των πτωχών για αναδιανομή της γεωργικής γης. Επίσης, οι δικαστές στον όρκο τους έλεγαν ότι «δεν θα επιτρέψουν την παραγραφή ιδιωτικών χρεών ούτε τον αναδασμό γης και οικιών που ανήκουν σε Αθηναίους πολίτες» (Δημοσθένους «κατά Τιμοκράτους, 149»). Η πρώτη κατοικία λοιπόν επροστατεύετο. Ακόμη και αν εξέπιπτε κάποιος του αξίωματος του πολίτου («ατιμία») και εξοστρακίζετο, η περιουσία τού τιμωρουμένου, πέραν του προστίμου που του επιβαλόταν δικαστικώς, δεν εξεποιείτο (Πλουτάρχου, Αριστείδης, 7). Η δή¬μευση της περιουσίας γινόταν κατόπιν δικαστικής αποφάσεως μόνο σε σημαντικά αδικήματα, όπως η προδοσία, η κατάχρηση δημοσίου χρήματος, η δωροδοκία, κ.ά. Με άλλα λόγια, οι Αθηναίοι δεν προέβαιναν σε αυθαίρετη καταπάτηση της ατομικής ιδιο¬κτησίας, παρά μόνο κατόπιν δικαστικών αποφάσεων. Το αίσθημα της ατομικής ιδιοκτησίας ήταν τόσο ισχυρό, ώστε, όπως ομολογεί ο Θου¬κυδίδης (Ι, 77), η αδικία κατά της ιδιοκτησίας να θεωρείται ως η ισχυρότερη και πιο δικαιολογημένη αιτία οργής και άσκησης βίας («βιάζεσθαι γαρ οις αν εξή, δικάζεσθαι ουδέν προσδέονται»). Στον λόγο του Δημοσθένη «κατ’ Αριστοκράτους (60)» αναφέρεται ότι είχε θεσπισθεί νόμος, ο οποίος προστάτευε την ατομική ιδιοκτησία. Στα πλαίσια του ιδιοκτησιακού τους δικαιώματος, τα άτομα είχαν την δυνατότητα να στραφούν και κατά του δημοσίου, εάν αυτό επρόκειτο να δημεύσει περιουσία που την διεκ¬δικούσαν λόγω υποθήκης, χρέους κ.λπ. (Λυσίου, περί δημοσίων αδικημάτων). Αντιλαμβανόμεθα επομένως ότι η πρωτοπορία των Αθηναίων στην αντιμετώπιση της ατομικής ιδιοκτησίας ήταν θεμελιώδης, και την περιφρουρούσαν, διότι, όπως απεδείχθη στις ημέρες μας, οι χώρες που εξασφαλίζουν πλήρως τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτόν τον θεσμό επι¬τυγχάνουν μεγαλύτερη ανάπτυξη από τις άλλες. Αντιλαμβανόμεθα επίσης ότι η σημερινή υπερφορολόγηση τής κατοικίας οδηγεί μόνο στην ύφεση. Άρα οι σκοποί κυβερνώντων και δανειστών είναι προφανείς. Η οικονομική υποδούλωση τής Ελλάδος. Οι Αθηναίοι, αν και βάσισαν την αρχή τής ατομικής ιδιοκτησίας στην ηθική και το δίκαιο, την συνδύασαν με παράγοντες πα¬ρακινήσεως δημιουργίας της. Είχαν συνειδητοποιήσει και αποδεχθεί τις θετικές επιδράσεις της ατομικής ιδιοκτησίας (με εξαίρεση τον Πλάτωνα), διότι ο ιδιοκτήτης δείχνει μεγαλύτερη αρέσκεια και προτίμηση για τα δικά του αγαθά και λιγότερη για των άλλων (Πανηγυρικός, 76), εφ’ όσον απο¬λαμβάνει μεγαλύτερη ευχαρίστηση από την ιδιοκτησία του, αφού είναι ελεύθερος να την διαθέσει αναλόγως των προτιμήσεών του. Και δεν είναι μόνο αυτό. Ο ιδιοκτήτης ικανοποιείται με τα επιτεύγματα που επιτυγχάνει με την ιδιοκτησία του, αφού, όπως σχολίασε ο Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια, 1168a, 25-30), «ο καθένας αγαπά περισσότερο ό,τι απέκτησε με τον κόπο του, για παράδειγμα τα χρήματα που κέρδισε ο ίδιος είναι προ¬σφιλέστερα από αυτά που κληρονόμησε». Οι επιδράσεις, λοιπόν, της ατομικής ιδιοκτησίας αυξάνουν την υπευθυνότητα και την παρα¬γωγική προσπάθεια των ατόμων και ως εκ τούτου αυξάνεται η συ¬νολική παραγωγή. Δικαιολογημένα λοιπόν ο Λυσίας παρατήρησε ότι οι δημευμένες περιουσίες από την πόλη χάνουν την αποδοτικό¬τητα και την αξία τους, γι’ αυτό είναι καλύτερα να παραμένουν στα χέρια τών ιδιοκτητών για να μπορούν αυτοί να συμμετάσχουν στις κοινές δαπάνες με μεγαλύτερη συνεισφορά. Σήμερα, με την εφαρμογή τού «δόγματος τού Σόκ», ξένα κέντρα τοκογλύφων αρπάζουν, μέσω των τραπεζών που ελέγχουν, την περιουσία των Ελλήνων, την οποία οι ίδιοι με κόπο, εργασία, και δανεισμό δημιούργησαν για τα παιδιά τους. Παίρνουν ακόμη, μέσω των χαρατσιών, και την περιουσία, που πιθανόν εκείνοι να κληρονόμησαν από τον κόπο και τον αγώνα των γονιών τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους και αλλαχού. Βλέπετε ο Έλληνας από την αρχαιότητα φρόντιζε να εξασφαλίζει τα παιδιά του. Ο βάρβαρος ευρωπαίος θέλει να αρπάζει τα έτοιμα. Πλέον αυτών, όπως παρατήρησε ο Αριστοτέλης εξετάζοντας την αθηναϊκή οικονομία, η ατομική ιδιοκτησία οδηγεί σε ομόνοια. Αντίθετα, η κοινοκτημο¬σύνη, που εξισώνει τις ανταμοιβές, αγνοώντας την θεμελιώδη διαφορά τής πα-ραγωγικότητος των ατόμων, προκαλεί προστριβές και αντιπαλότητες, εφ’ όσον άλλος είναι ο βαθμός προσπάθειας ερ¬γασίας και άλλη η ανταμοιβή του ατόμου. Ένα ακόμη αποτέλεσμα της καθιέ¬ρωσης της ατομικής ιδιοκτησίας ήταν ότι διευρύνθηκε η μεσαία οικονομική τάξη, κάτι που ενίσχυσε σημαντικά την καθιέρωση και ανάπτυξη της δημοκρατίας, όπως και σήμερα διαπιστώνεται ότι συμβαίνει σε πολλές χώρες. Όπως το αποδίδει ο Αριστοτέλης (Πολιτικά, 1295b, 30-40), «η πολιτική κοινωνία που αποτελείται από μεσαία άτομα είναι η αρίστη, και αυτές οι πόλεις που κυβερ¬νούνται καλά είναι εκείνες όπου η μεσαία τάξη είναι η πλέον πολυά¬ριθμη». Γι’ αυτό σήμερα η τρόϊκα και τα εδώ πολιτικά φερέφωνά της, παχύδερμα και μη, διαλύουν την μεσαία τάξη! Αλλά ο Σταγειρίτης δεν ήταν ο μόνος. Μια ματιά στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη (στ. 238-245) μας πληροφορεί ότι «τρεις είναι οι μερίδες των πολιτών. Η μία είναι οι πλούσιοι. Απ’ αυτούς δεν βγαίνει κανένα καλό και παντοτινός τους πόθος είναι τα πιο πολλά χρήματα. Όσοι είναι πτωχοί και τους λείπει το καθημερινό, να τους τρέμεις. Τους παρασύρει ο φθόνος και, καθώς τους πλανεύουν τα λόγια μοχθηρών δημαγωγών, πικρές σαϊτιές ρίχνουν στους πλούσιους. Η μεσαία από τις τρεις μερίδες συγκρατεί τα κράτη, διότι αυτή φυλάει την τάξη που θα καθορισθεί» (τριών δε μοιρών η ’ν μέσωι σώιζει πόλεις, κόσμον φυλάσσουσ’ όντιν’ αν τάξηι πόλις). Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι ο συνδυασμός τού κινήτρου τής ιδιοκτησίας με την ελεύθερη οικονομική δράση ως μηχανισμός αύξησης της παραγωγικότητας και ενδυνάμωσης της δημοκρατίας, είναι σημαντικώτατος παράγοντας τής οικονομίας και είχε καθιερωθεί από τους Αθηναίους, πολύ πριν διατυπωθεί από τον Adam Smith και επιβεβαιωθεί σήμερα και εμπειρικά. Όπως επίσης είναι φανερό ότι η σημερινή υπερφορολόγηση της ιδιοκτησίας και την δημοκρατία μειώνει και αποβλέπει στην οικονομική εξαθλίωση και υποδούλωση των Ελλήνων πολιτών...