ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΙΣ ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου Ιστορικού – Συγγραφέως Αναρωτιέται κανείς, κάποιες φορές, γιατί εμείς οι Έλληνες δεν διδασκόμαστε τίποτε από τα λάθη μας. Και κάποιος που γνωρίζει, αναρωτιέται γιατί δεν λαμβάνουμε υπ’ όψιν τις συμβουλές των προγόνων μας, οι οποίες ευρίσκονται σε πλήρη εφαρμογή 2500 χρόνια μετά. Πράγματι, τίποτε πιο σύγχρονο δεν υπάρχει από τις σκέψεις των Ελλήνων τής αρχαιότητος και τίποτε χειρότερο από την άγνοια αυτών και την σημερινή εφαρμογή τους, η οποία θα οδηγήσει στην επίλυση τών προβλημάτων, που μοιάζουν ανυπέρβλητα. Ο πρόγονός μας και μέγιστος φιλόσοφος Πλάτων, παρατηρώντας ότι οι Αθηναίοι μετά την λήξη τού Πελοποννησιακού πολέμου και την ανεπάρκεια υλικών αγα¬θών είχαν προσφύγει σε άδικες πράξεις, προσπάθησε να τους διαπαιδαγωγήσει στις αρχές και τους νόμους τής δίκαιης οικο¬νομίας. Θεωρούσε ότι οι οικονομικές συναλλαγές εμπεριέχουν την δυνατότητα αδίκων πράξεων, τόνισε δε ότι η αδικία αυξάνεται σε μια πλούσια πόλη, στην οποία επικρατεί η κατανάλωση αγα¬θών πολυτελείας (Πολιτεία, 372a-373a). Τις αιτίες που οδήγησαν στην απομάκρυνση του ανθρώπου από τον δρόμο της δικαιοσύνης και της αρετής προσπάθησε να εξα¬λείψει με διάφορους τρόπους. Προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους ότι η μέτρια κατανάλωση υλικών αγαθών πρέπει να έρχεται τρίτη ή τέταρτη, σε σειρά σπουδαιότητας ως προς τις επιδιώξεις τους. Έδειξε τον τρόπο, με τον οποίο πρέπει να εκπληρώνουν τις υλικές τους ανάγκες καθορίζοντας το ύψος τους, και πρότεινε ένα πλέγμα νόμων, βάσει των οποίων θα προλαμβάνονται και θα εμποδίζονται οι άδικες οικονομικά πρά¬ξεις. Αυτές οι θέσεις ήσαν ουσιαστικές και αποτελούν υπόδειγμα για μια πολιτισμένη κοινωνία. Οι άνθρωποι, ως γνωστόν, έχουν διαφορετικές φυσικές ικανότητες και προτιμήσεις. Αυτές συνδυασμένες με τις διαφορετικές τους παραγωγικές δυ¬νατότητες και υλικές ανάγκες, οδήγησαν, συμφωνά με τον Πλάτωνα, στην ανακάλυψη ενός "οργάνου", του χρήματος. Το "όρ¬γανο" αυτό αντιπροσωπεύεται από ένα υλικό αγαθό και εκτελεί τις λειτουργίες τού μέσου ανταλλαγής και του μέτρου αξιών. Η σημασία του χρήματος και η επίδραση του στην συμπεριφορά των ανθρώπων, όπως παρατηρεί ο Πλάτων, έχουν μεταβληθεί από την εποχή που άρχισε να χρησιμοποιείται έως τις ημέρες του. Αναφέρεται με νοσταλγία στο θέμα, παρατη¬ρώντας ότι την παλαιά εποχή οι φιλόσοφοι και οι άλλοι άνθρωποι δεν έδιδαν μεγάλη σημασία στο χρήμα, γι’ αυτό και ήθελε να επα¬νέλθει η λειτουργία τού χρήματος ως μέσου και μέ¬τρου ανταλλαγής, αποδυναμώνοντας ή αποκλείοντας την χρήση του ως μέσου συσσώρευσης και διατήρησης πλούτου. Δεν είναι τυχαίο ότι στην ελληνική γλώσσα υπήρχαν διάφορες λέξεις για να αποδώσουν το χρήμα. Πρώτα υπήρχε η ίδια η λέξη "χρήμα", η οποία είχε σχέση με την χρήση. Η πρώτη απόδοση της λέξεως "χρήματα" ήταν "πράγματα" (μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος), διότι η πρώτη μορφή χρήματος ήταν ανταλλακτική με πράγματα. Όταν δε δημιουργήθηκε το "χρήμα", η λέξη απέδωσε "το μέσον συναλλαγής προς χρήση" και, όταν η αξία του "κλείδωσε διά νόμου", αυτό ονομάσθηκε "νόμισμα". Εάν, όμως, τα νομίσματα δεν προορίζονταν για χρήση αλλά για αποθήκευση (συσσώρευση πλούτου), αυτά απεδίδοντο με την λέξη "αργύριον". Γι’ αυτό η λέξη "φιλάργυρος" χαρακτηρίζει αυτόν που επιθυμεί τα χρήματα, όχι προς χρήση αλλά προς αποθήκευση. Αλλά και τα "τριάκοντα αργύρια" του Ιούδα αποκαλύπτουν την απληστία κάποιου για απόκτηση ικανού ποσού χρημάτων "προς αποθήκευση"! Ο Πλάτων υπεστήριξε ότι η εσωτε¬ρική αξία τού χρήματος είναι ανεξάρτητη από την αγοραία του αξία. Κατανόησε δηλαδή ότι για να χρησιμοποιηθεί ένα αντι¬κείμενο ως "όργανο χρήματος" θα πρέπει να είναι γενικά απο¬δεκτό από όλα τα άτομα της κοινωνίας. Σε περίπτωση που μειωθεί κατά πολύ η χρησιμοποίηση και κυκλοφορία ενός νομί¬σματος στην οικονομία, λόγω οικονομικής αυτάρκειας των ατόμων, τότε σταματά και η λειτουργία του. Αυτή η ιδέα ότι ένα αγαθό διαδραματίζει τον ρόλο τού χρήματος, όχι λόγω των υλι¬κών ιδιοτήτων του αλλά εκ της γενικής αποδοχής και χρήσεώς του από τα άτομα, σημειώθηκε αρχικά από τον Πλάτωνα, αναπτύχ¬θηκε αργότερα από τον Αριστοτέλη και πλέον είναι η επικρα¬τούσα θεωρία για την φύση και υπόσταση του χρήματος. Ο Πλάτων, εκτός αυτών, πρότεινε την ύπαρξη διπλού νομισμα¬τικού συστήματος. Ένα είδος χρήματος για τις οικονομικές ανταλ¬λαγές στο εσωτερικό τής χώρας που θα αποτελείται από υλικό που θα έχει μηδαμινή αξία, και ένα για τις ανταλλαγές με τις άλλες χώρες που θα αποτελείται από αγαθό σημαντικής εσωτερικής αξίας (Νόμοι, 742 a-b), διότι αναγνώρισε ότι το εξωτερικό εμπόριο, όπως και το εσωτε¬ρικό, θα πρέπει να στηρίζονται σε ένα καθολικά αποδεκτό είδος χρήματος. Έτσι, το διεθνές νομισματικό σύστημα, που θα βασιζόταν στα πολύτιμα μέταλλα, που έχουν σφραγισθεί από τις πό¬λεις - κράτη θα έχει εγκυρότητα, μόνον εάν αυτά είναι αποδεκτά από όλους. Από το άλλο μέρος, παρατηρώντας ότι πολλοί συμπολίτες του θεωρούσαν τα πολύτιμα μέταλλα ως συνώνυμα του πλούτου και αυτό τους οδηγούσε σε πράξεις αδικίας, θέλησε να μεταβάλει την κατάσταση αυτή, συνιστώντας κυκλοφορία χρήματος στο εσωτερικό που να μην έχει δική του υλική αξία. Η αντίθεση του προς τα πολύτιμα μέταλλα ως συνώνυμα του πλούτου ήταν τόσο ισχυρή ώστε να σημειώσει ότι «πολλά και ανόσια κακουργήματα έχουν γίνει από το ανθρώπινο χρήμα». Ο Πλάτων δεν έδωσε προβάδισμα στις οικονομικές δραστηριότητες των ατόμων. Αντίθετα προσπάθησε να τις υποβιβάσει προωθώντας την σημασία ηθικών αρχών, όπως η αρετή, η τιμή και η φιλοπατρία. Επομένως, μπορούμε να σκεφθούμε και να αναγνωρίσουμε τον κοινωνικά και ηθικά ορθό και ανθρώπινο τρόπο κάλυψης των υλικών αναγκών, που αναγνώρισε και πρότεινε. Αν δεν μπορούμε, τότε ας αναρωτηθούμε με τα λόγια του, (Πολιτικός, 261 e) «πότερον ουν της ζωοτροφίας την των συμπόλλων κοινήν τροφήν αγελαιοτροφίαν ή κοινοτροφικήν τινα ονομάζομεν;» Ποια, δηλαδή, είναι η τέχνη ανατροφής ζωντανών όντων μεμονωμένων και κατά αγέλη... Και ο νοών νοείτω.