ΔΙΚΑΙΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΕΥΝΟΜΟΥΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ Η κλασσική αρχαιότητα οδηγός για το σήμερα

Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου Ιστορικού – Συγγραφέως Η αντίδραση σήμερα των πολιτών απέναντι στους δυνάστες και τα εδώ ψευδοκυβερνώντα φερέφωνά τους (ελλαδιστί his master’s voice) οφείλεται στο ότι πληρώνουν πάντοτε αυτοί, οι πολίτες, ο λαός, ενώ οι πάμπλουτοι φοροδιαφεύγουν προκλητικά, γελώντας και τρώγοντας τα φαύλα κέρδη τους εις υγείαν των κουτών. Αν όμως υπήρχε ένα ευνομούμενο κράτος, το οποίο να υπεχρέωνε τους πλουσίους να συνεισφέρουν στην λειτουργία του, δίνοντάς τους ακόμη και άλλη φορολογική ατέλεια, τότε τα πράγματα θα ήσαν διαφορετικά. Αν, για παράδειγμα, ανέθεταν στον Α΄ βιομήχανο πετρελαίου να εφοδιάζει με πετρέλαιο τα σκάφη τού Πολεμικού Ναυτικού, στον Β΄ να εφοδιάζει τα αεροσκάφη μιας Μοίρας της Πολεμικής Αεροπορίας, σε έναν Γ΄ να αναλάβει την συντήρηση μιας φρεγάτας, σε έναν Δ΄ να αναλάβει την καθημερινή σίτιση ενός αριθμού πτωχών κ.λπ. τα πράγματα θα άλλαζαν αυτομάτως επί τα βελτίω. Διότι το σύστημα αυτό δοκιμάσθηκε και επέτυχε στην κλασσική Αθήνα. Πράγματι, ένας τέτοιος θεσμικός μηχανισμός υπήρχε στην κλασσική αρχαιότητα και ήταν ένα σύστημα ακριβώς αντίθετο από το δικό μας. Δηλαδή, ένα μη αυταρχικό φορολογικό σύστημα, το οποίο στηριζόταν στην συνειδητοποιημένη ευθύνη των ατόμων έναντι του συνόλου και στην εθελοντική τους συμμετοχή στα κοινά. Μάλιστα, όπως διαβάζουμε από τον Θουκυδίδη (1,70), οι Κορίνθιοι, απευθυνόμενοι στους Σπαρτιάτες, τους προειδοποί¬ησαν ότι οι Αθηναίοι ήσαν πρόθυμοι να δώσουν όχι μόνο την ζωή τους αλλά και όλα τα υλικά τους αγαθά για την πόλη. Βεβαίως, αυτό το φορολογικό σύστημα δεν αποσκοπούσε μόνο στην είσπραξη δη¬μοσίων εσόδων, αλλά στόχευε στην έμμεση αναδιανομή τού πλούτου μέσω μιας αναλογικής φορολογίας. Ένας μηχανι¬σμός αναδιανομής πλούτου που έχει στην εποχή μας θεωρητικά και εμπειρικά δικαιολογηθεί και εφαρμόζεται σε πάρα πολλές χώρες του κόσμου. Ένα άλλο πολύ σημαντικό συστατικό τού φορολογικού τους συστήματος ήταν ότι είχαν καθιερώσει μηχανισμούς για την δια¬φάνειά του και για την κατανομή των φορολογικών βαρών με¬ταξύ των ατόμων. Οι φορολογικές υποχρεώσεις των ατόμων (πολιτών και μετοίκων) ήσαν λίγο ως πολύ γνωστές και έτσι μπο¬ρούσε να δραστηριοποιηθεί ο σημαντικός και πρωτοποριακός μηχανισμός τής «αντίδοσης». Δημιουργός του ο Σόλων, ο οποίος τον θέσπισε ως ασφαλιστική δικλείδα για μείωση της φοροδιαφυγής. Ο θεσμός τής «αντίδοσης» λειτουργούσε ως εξής: Όταν εκαλείτο ο Α πολίτης να αναλάβει μια «λειτουργία» και πίστευε ότι ήταν το βάρος δυσα¬νάλογο γι’ αυτόν, μπορούσε να προτείνει έναν άλλο πολίτη Β, τον οποίο θεωρούσε πλουσιότερο, να την αναλάβει. Εάν ο Β πολίτης αρνείτο ότι είχε μεγαλύτερη περιουσία μπορούσε να προκαλέσει τον Α «εις αντίδοσιν», δηλαδή να του ζητήσει να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους. Τότε ο Α ήτο υποχρεωμένος και να δεχθεί και να αναλάβει την «λειτουργία». Έτσι, δεν ήταν εύκολο για τα άτομα να αποκρύ¬ψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία και να φοροδιαφύγουν. Η συμβολή τών θεσμών στην οικονομική ανάπτυξη, σήμερα δεν αμφι¬σβητείται. Οι Αθηναίοι, όπως επεσήμανε ο Λυσίας (Επιτάφιος, 18), «πίστευαν ότι η ελευθερία των ανθρώπων φέρνει την αδελ¬φοσύνη [...] και είχαν την πεποίθηση πως ο νόμος τού ισχυροτέ¬ρου είναι για τα κτήνη, ενώ οι άνθρωποι έχουν υποχρέωση να κάνουν νόμο την έννοια της δικαιοσύνης, να την κάνουν αποδε¬κτή με την πειθώ και ύστερα να την υπηρετούν εμπράκτως, έχον¬τας κυβερνήτη τον νόμο και δάσκαλο την λογική». Είχαν δηλαδή επιτύχει και να δημιουργήσουν ένα κράτος, το οποίο προασπιζόταν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, αλλά και μια ιδεολογία σεβασμού τών νόμων. Δύο θεσμοί, οι οποίοι οδηγούν την κοινωνία σε πρόοδο. Όλοι οι παραπάνω κρατικοί θεσμοί απαιτούσαν για την λει¬τουργία τους έναν αρκετά ανεπτυγμένο γραφειοκρατικό μηχανι¬σμό και σημαντικές δαπάνες. Αυτές καλύπτονταν από τον πλούτο που συσσώρευσε (κυρίως τον 5ο αιώνα π.Χ.) στην πόλη η οικονομική δράση των Αθηναίων (συμπεριλαμβανομένων των μετοίκων και των δούλων) και οι φορολογικές συνεισφορές των συμμάχων και υποτελών της πόλεων. Εκτός όμως των αυξανομένων δημοσίων δαπανών, που απαιτούνταν για την εύρυθμη λειτουργία τών κρατι¬κών θεσμών και μηχανισμών και για την διατήρηση ενός ετοιμοπό¬λεμου στρατού, οι Αθηναίοι προέβησαν σε αύξηση των κρατικών παροχών προς τους πολίτες. Η αύξηση των δημοσίων δαπανών ήταν αποτέλεσμα των πολεμικών εμπλοκών της, της διεύρυνσης των δη¬μοσίων υπηρεσιών και στο κράτος πρόνοιας, όπου και όλοι οι άποροι πολίτες και τα θύ¬ματα πολέμου εισέπρατταν μισθό αλλά και οι δημό¬σιες υπηρεσίες κοινής ωφελείας λειτουργούσαν. Εισιτήρια, βεβαίως, κοινωνικής πρόνοιας για θέατρα, αγορά βιβλίων, τουρισμό κ.λπ., υπήρχαν και στις ημέρες μας μέχρι το μνημόνιο, η επιβολή τού οποίου σήμανε και την κατάλυση τού κοινωνικού κράτους. Με τις πολιτικές αυτές, οι πρόγονοί μας επέτυχαν, έστω και για κάποιο χρονικό διάστημα, αυτό, το οποίο πολλοί επιθυμούν να πραγματοποιηθεί και στην εποχή μας, να διασφαλισθεί, δηλαδή, από το κράτος ένα ελάχιστο επίπεδο ευημερίας για όλα τα άτομα. Οι πρόγονοί μας είχαν επιτύχει να διαμορφώσουν ένα ανθρωποκεντρικό οικονομικό σύστημα, δηλαδή, όπως λέμε σήμερα, ένα οικονο¬μικό σύστημα με «ανθρώπινο πρόσωπο», όπου, όμως, η κοινωνική δικαιοσύνη δεν σήμαινε οικονομική ισοπέδωση αλλά μια προ¬σπάθεια για ισότητα ευκαιριών μεταξύ των πολιτών. Σήμερα η θέση αυτή στα προηγμένα κράτη θεωρείται ως η πεμπτουσία της θεωρίας δικαίου.